ROSETTA_MAGAZINE_201303

156
“Öteki”nin olumsuz olarak algılanmasına yol
açansa onun farklılığıdır. 75
Bu kişiler Ortaoyunu ve Karagözde,
yukarıdan bakılan, horlanan hatta
aşağılanan kişilerdir. Önyargılı bir bakışa
mahkûm olan basmakalıp tiplerdir
(streriotip).
Bunlardan Türk tipine, hem Karagözde
hem de Ortaoyununda yaygın olarak yer
verilir. Hırbo olarak da karşımıza çıkan
bu tip oyunlarda, “Kastamonulu oduncu,
Bolulu aşçı, yufkacı, kadayıfçı, yoğurtçu, koç
bakıcısı, ayakkabı tamircisi, gözlemeci olur”.
76 Türk tipinin “dili, tavırları kaba, böndür.
Kendisine iyi sözler söylendikçe o bunları
kötüye alır, ancak ‘ayı’ denilince dostluk bağı
kurar. 77
Geleneksel tiyatromuzda, özellikle
Ortaoyunu ve Karagözde, kişilerin ele
alınışında ve sunumunda, eski İstanbul
merkezli Osmanlı bakışının egemen olduğu
görülmektedir. O dönemde bu oyunların
seyircilerinin İstanbul’la birlikte birkaç
metropolden olduğu unutulmamalıdır.
Günümüzde, modern Türkiye
Cumhuriyetinde ise, tiyatro seyircileri
her kesimden, her etnik kökenden ve
her bölgeden olabilmektedir. Geleneksel
tiyatromuzun yenileştirilmesi, yaşatılması
için öncelikle, Osmanlı İmparatorluğundan
kalma bu yanlış, eksik, önyargılı bakış
açısının kırılması, eşitlik, özgürlük, insan
hakları gibi çağdaş değerlerin bu bakışta
egemen olması gerekmektedir. Memet
Baydur’un Kamyon adlı oyunu bu konuda
atılmış önemli bir adımdır.
Baydur’un, geleneksel tiyatromuz olan
Karagöz ve Ortaoyunundan hareketle
76 Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu, (İstanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1985), s.478.
77 Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu, (İstanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1985), s.478.
oluşturmuş olduğu Kamyon oyununun
kişilerine, yukarıdan, tepeden değil, daha
demokratik bir bakış açısıyla baktığı
anlaşılmaktadır. Yazar olarak, yarattığı
kişilere “kıyıcı” davranmadığı, onlara
dışarıdan değil içeriden, hayatlarının içinden
bakmaya çalıştığı görülmektedir. Kendisi
öyle bir ortamdan gelmemiş olsa bile,
empati kurarak, onları anlamaya ve bizlere
de öyle göstermeye gayret etmektedir,
oyununda.
Baydur, Kamyon’unu, oyunun başında adı
anılan ve anılmayan “yerinden yurdundan
edilmiş bütün köylülere” ithaf etmiştir. Bir
günde geçen bu modern oyunda, kırmızı
bir kamyonun etrafına, Anadolu’nun
dört bölgesinden üç farklı milliyete ait
kişileri buluşturarak bir minyatür Türkiye
yaratır. Genellikle, işçilerden, köylülerden,
çiftçilerden yani emekçilerden oluşan
küçük grubun üyeleri arasında, iletişim
kopuklukları, çatışmalar çıkmasına ve
aralarından birinin (Abuzer) grubu terk
etmesine rağmen, oyun umutlu biter.
Üçüncü sandıktan kürelerin çıkması başlı
başına bir umuda işaret etmektedir. Umut,
gelmeyeceği belli olan sahtekar “Angut
Memet”lerde değil, Türkiye’nin dünya
ile bütünleşmesindedir. Dünya görüşü
nedeniyle bir dünya yurttaşı olan Baydur’un,
bu oyununu, diplomat eşinin görevi
nedeniyle, Madrid’de yazdığı da göz önünde
tutulacak olursa, bu umut daha çok öne
çıkmaktadır.
Tiyatromuz adına bu önemli bir duruş
görülmeli, Kamyon, önemli bir başlangıç
olarak alınmalıdır. Demokrasi kültürünün
içselleştirilmesi, eşitlikçi bir bakış açısının
egemen kılınması ve gelenekselden
hareket edilerek yetkin çağdaş oyunlar
yazılması bakımlarından “dört dörtlük”
bir oyun olmasa da, başlangıç olarak
Kamyon’un tiyatromuzdaki önemi büyüktür.
Eksik, yanlış bakış açılarını terk etmemiz
konusunda frene basan bir oyundur.
Önyargılı, antidemokratik bakış açısının
kırılması, daha demokratik bir bakış açısının
yerleştirilmesi bakımından değerli bir
işarettir.
Bundan sonra, hem geleneksel
tiyatromuzun biçimsel öğeleri günümüz
tiyatrosuna uygun bir estetik anlayışla
taşınabilecek, hem de daha demokratik
bakış açılarıyla yetkin oyunlar
yazılabilecektir. Kamyon, kırmızı bir işaret
fişeği gibi yazarlarımıza çağdaş oyunlar
yazmaları konusunda yol göstermektedir.
Öyle oyunlar yazıldığında bile, Memet
Baydur’a ve onun Kamyon’una tiyatromuz
hep borçlu kalacaktır.
KAYNAKÇA
And, Metin Geleneksel Türk Tiyatrosu, İnkilap
Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1985.
Baydur, Memet, Toplu Oyunları 3, 1.B.,
MitosBoyut Yayınları, İstanbul,1994.
Elveda Dünya ve Merhaba Kainat, Memet
Baydur’un Ardından (Ortak Kitap), Haz: Sevda
Şener, Ayşegül Yüksel ve Filiz Elmas, 1.B.,
MitosBoyut Yayınları, İstanbul, 2002.
Kudret, Cevdet. Karagöz, I-II.Cilt, 1.B., Yapı Kredi
Yayınları, İstanbul, 2004.
Kudret, Cevdet Oratoyunu I-II Cilt, 2.B., İnkilap
Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1994.
Nutku, Özdemir, Troya’nın Tahta Atı,, 1.B.,
Şenocak Yayıncılık, İzmir, 2009.
Ulağcı, Serhat, İmgebilim, “Öteki”nin Bilimine
Giriş, 1.B., Sinemis Yayınları, Ankara, 2006.
Sahne Dergisi, Ankara, Mart-Nisan 2011
Yüksel, Ayşegül, Türk Tiyatrosu Üstüne Notlar,
Uzun Yolda Bir Mola, 1.B., Yeni Gün Haber Ajansı
Basın ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 2011.
Not: Yazarın makalesinin orijinali uzun
olduğundan, ayrılan yer bakımından kısaltma
yapılmıştır.
157