ROSETTA_MAGAZINE_201303

70
Fjala e dhënë
Besa apo fjala e dhënë është njëra nga
figurat më sublime në veprën e Kaderesë.
Me anën e kësaj gjuhe autori ka arritur
të prekë në nivele të padukshme e
të panjohura për mundësitë e pjesës
racionale të vetëdijes. Vetëm me këtë gjuhë
mund të shëtitet lirshëm nga kjo botë e
deri në botën e përtejme, transcendentale,
për të kënaqur një kërkesë të përjetshme
që kemi, për të kaluar kufirin që limiton
jetën e kësaj bote. Është fuqia e gjuhës së
simbolit që bën të mundshme përçimin
e mesazhit nga pjesa e vetëdijshme në
pjesën e pavetëdijshme të psikës njerëzore.
Premisat që bartin energjinë e kësaj
gjuhe si: padefinueshmëria, iracionaliteti,
përmbysja e kohës reale, mungesa e
referentit, interpretatibiliteti i pakufishëm,
bëjnë të mundur depërtimin në lartësi të
pafundme të botës transcendentale, pa
patur frikë se mund të humbim rrugë. Ajo
është rrugë e njohur dhe botë e artikuluar
për pavetëdijen tonë.
piramida
Madhështia e saj dhe absurdi i motivit që
ka shtyrë mendjen njerëzore të ngrejë një
monument të atillë, një varr grandioz për
të përjetësuar lavdinë si dhe për të shtypur
e zvogëluar të gjithë qeniet njerëzore të atij
vendi, ka prekur imagjinatën e I. Kadaresë,
në sensin e krijimit të një analogjie të
fshehtë.
Një piramidë e madhe, një varr i madh, të
cilin do ta ndërtonin për t’u dukur tepër
të vegjël njerëzit, tepër të parëndësishëm
dhe ç’është shumë me rëndësi, të prishnin
mirëqenien dhe të shpallnin varfërinë e
shkretirën sociale përreth, si synim të
përhershëm të brezave, po ndërtohej për
të gjallë të diktatorit, në Tiranë. Një socium
shqiptar i gjysmës së dytë të shekullit XX,
i shndërruar në një varr social, aq shumë i
përngjet ndërmarrjes absurde të ndërtimit
të një varri të madh faraonësh si dhe idesë
së hershme egjiptase për të bërë një varr
simbol për t’u përfaqësuar në shekuj.
Figura e këtij varri aq shumë përputhet
me një realitet empirik, zbret gati deri në
fund, për t’u zbërthyer si alegori, sepse,
prek qartë kufijtë kohorë e hapësinorë të
këtij realiteti. Varri i faraonit afrohet me
varrezën politike dhe sociumin shqiptar
deri në kufijtë e alegorisë, e prek atë, po
nuk e kalon, andaj kurrë nuk lë shteg që të
shndërrohet në një denotim logjik. Duke shkrirë
kohët dhe duke konvertuar hapësirat autori
i mbetet besnik stilit të tij, shndërron tekstin
në fuqi marramendëse përgjithësuese, sjell
pamje sociale e referenciale të kohës së vet, e
në të njëjtën kohë, ngre çështje gjithënjerëzore,
të gjithë globit e të të gjitha kohëve.
Autori është shumë i interesuar jo vetëm të
vërë lidhjet apo të shkrijë tërësisht kohët
mi-tike me atë objektive historike, po ai
në të njëjtën kohë, vë lidhje mes ideve
dhe synimeve të karaktereve që modelon
mbi bazën e përgjasimit fundamental.
Teksti sjell vrazhdësinë e absurdit, nga
koha mitike e ndërtimit të piramidave,
si ritualemë që riciklohet pas shumë
shekujsh në një kohë të shekullit XX; në
Tiranë ndërtohet piramida për diktatorin.
Vetë ideja se varreza duhet të bëhet simbol
që do të përfaqësojë pushtetin bart me vete
tërë peshën e morbiditetit të diktaturës.
Me piramidën, Kadare ka arritur të lidh
kohët me fillin e marrëzisë dhe të absurdit.
Ndjenja për të ndërtuar një varr nga ana
e diktatorëve, bëhet simbol që mbulon të
gjitha diktaturat, të reja e të lashta, lindore
e përendimore. Mund të dallojnë materialet
e ndërtimit, me bloqe gurësh, me kafka,
me xhama, mirëpo të gjitha piramidat
komunikojnë me të njëjtën gjuhë, me
gjuhën e shkretëtirës që mbjellin, që lënë
pas dhe që rrezatojnë për të ardhmen.
Syri i keq
Ironia zhvesh deri në fund tjetërsimin e
njeriut në sistemet totalitare. Individi i
shpërlarë nga truri ose i verbuar, shpreh
kënaqësinë e madhe se nuk sheh më
botën. Ai shpall për dritë errësirën dhe
sytë organ të panevojshëm që të turbullon
kokën. Një ironizim me platformat dhe
politikat ideologjike totalitare.
Syri i keq, zhdukja e syrit të keq, syri i
rrezikshëm për shtetin, poetët e rrezikshëm
me kuptimet e dyta, vullneti për t’u verbuar,
vullneti për ta bërë atë për të mirën e shtetit,
shpallja e syve si të dëmshëm për kokën,
hipokrizia e amnestisë për të masakruarit,
janë asociacione që gjejnë përgjasim me
fenomenet e sistemit diktatorial të Shqipërisë
së gjysmës së dytë të shekullit XX.
Murimi
Ismail Kadare e ka rimarrë këtë topos
kurrë të shpjeguar deri në fund, jo për ta
zbuluar, po për ta ngarkuar me shtresime
të reja kuptimore. Ballafaqimi që autori i
bën misterit të murimit, gjatë gjithë veprës,
duke e vënë përballë argumentit logjik
dhe interpretimit mbështetur në shkaqe
empirike e rrit edhe më tej mjegullën
semantike. Sa herë që argumentet logjike
grumbullohen për të shpjeguar fenomenin
dhe mjetet e gjuhës mprehen për të thënë
deri në fund arsyet e rrënimit, triumfon
strategjia simbolike e gjuhës sugjestive
që synon të pathënshmen, atë që lë
hapur misterin dhe shumëfishon lojën
interpretative.
Lexuesi që kërkon kuptimet e dyta, zhytet
në kujtesën e tij kulturore, në paradigma të
trashëguara brez pas brezi si ndërdije dhe
gjen kodin e komunikimit. Ai qumësht që
rrjedh në tokë dhe thimthi që i del foshnjes
nga goja, derisa shohim qenien njerëzore
me gjymtyrët në mur, përpara aq burave,
bart me vete një kompleks të shumëfishtë
kuptimor. Bart tërë atë tragjikë, absurdin
dhe vrazhdësinë, vdekjen dhe vazhdimin
e jetës, pikëllimin dhe indiferencën,
mashtrimin dhe besimin, tërë filozofinë
e jetës së një populli dhe ndoshta, tërë
bazamentin moral, etik e filozofik ku
mbështetet rruga e zhvillimit njerëzor.
Shkaba
Ismail Kadare që ka ndërtuar një univers të
tërë simbolesh mitike, me mure, piramida,
kështjella, kuaj të drunjtë etj. me synim
që të fortifikonte etninë, në fund, për
të mbyllur këtë rreth, për të plotësuar
totalitetin e tërë luftërave dhe të gjitha
betejave që ka krijuar mendja njerëzore,
shkëput simbolin me të shtrenjtë nga
flamuri dhe bën luftën e përgjakshme me
shpendin e vet, me të cilin identifikohej, me
shkabën e flamurit.
Simboli i shkabës është i ndërtuar mbi
një konstrukt antitetik: shkaba është
71