ROSETTA_MAGAZINE_201303

166
EDEBİYAT VE YAŞAM YA DA BEN VE
OKURLARIM
Gülsüm Cengiz Turkey
Günümüzde, bilgisayarlar ve yeni iletişim
olanakları girdi insanın yaşamına.
Bu gelişme, yaşamın bütün alanları
gibi, yazın alanını da etkiledi. İnternet
sitelerindeki yazın sayfalarına, yazınsal
ürünlere ulaşmakta; kendi yazdıklarını
başka insanlara da iletebilmektedir insan.
Ne var ki, bugün dünyayı hegemonyası
altına alan emperyalist güçler; onların
ideologları, bu iletişim ağına da egemen
olma çabası içindedirler. Ekonomik, politik
ve askeri alandaki yayılmacılıklarına;
kültür alandaki yayılmacılıkları da eşlik
etmektedir. İnsanların bilincini bulandırmak
için yarattıkları tek tip, yoz, yaşamdan kopuk,
salt tüketime yönelik yaşam biçimlerini
halklara dayatmakta; yerel ve ulusal
kültür değerlerini, halkların bu alandaki
birikimlerini yok etmeye çalışmaktadırlar.
Ellerindeki tüm olanakları kullanarak;
insanı yaşamdan ve kendisi gibi olan
öteki insandan yalıtma, yalnızlaştırma,
yabancılaştırma ve tek tipleştirme politikası
uygulamaktadırlar. İnsanların birbirlerine
ve yaşama yabancılaştırılmaya, sanatın
yaşamdan koparılmaya çalışıldığı bu süreçte;
yazın ve yaşam, yazar ve okur ilişkisinin
değerlendirilmesi büyük önem taşıyor.
Bu konunun değerlendirilmesine, söyleşi
için gittiğim okullardan birinde yaşadığım
bir olayı anlatarak başlamak istiyorum. 5.
sınıf öğrencileriyle söyleşi bitip sıra sorulara
gelince 10 yaşında bir kız öğrenci söz alıp
şu soruyu sordu bana: “Okuma oranının bu
kadar düşük olduğu bir ülkede, kendinizi bir
yazar olarak nasıl hissediyorsunuz?”
Bu sorunun 10 yaşında bir çocuk tarafından
sorulması şaşırtıcıydı. Bir an irkildim,
sonra ona şu yanıtı verdim: “Sen bana bu
soruyu sorduğuna göre, ben hiç umutsuz
değilim ve kendimi kötü hissetmiyorum.”
Ne var ki, çocuk, o soruyu sormakta haksız
değildi. Çünkü bir yandan okuma oranının
azlığı, öte yandan yayıncılık alanında çok
satan yazarlar sisteminin egemenliği,
günümüzde pek çok yazarın yapıtlarının
okuruna ulaşmasında güçlükler doğuruyor.
Çünkü günümüzde yayıncılık alanı,
tıpkı başka her hangi bir ticari alan gibi
çalışıyor ve kitap, tüketim nesnesi olarak
değerlendiriliyor. Bu alanda yayın tekelleri,
çoksatar sistemi, gazete- televizyon
tanıtımları, duvar ve sokak afişleri, ulusal
ya da uluslararası ödül sistemleri etkili
olmaktadır.
1980’li yıllarda ve sonrasında, Yeni
Dünya Düzeni söylemine uygun olarak;
insanı yaşam ve çevresiyle ele almayan,
bireysel bunalımların işlendiği, zamanmekân-insan
unsuruna dayanmayan
kaotik kitaplar giderek çoğaldılar. Kitapçı
raflarını, yazınsal ve yaşamsal kaygılar
yerine; piyasa koşullarına uygun, pazar
ekonomisi için ekonomik değer taşıyan,
yayıncıların ve çoksatar listelerinin
belirlediği konu ve biçimde üretilmiş
kitaplar kapladı. Geniş halk yığınlarının
yaşamlarına tanıklık etmeyen, onların
yaşamsal ve yazınsal gereksinimlerini
karşılamayan, insandan ve yaşamdan
kopuk konular içeren bu kitapların satış
grafiğinin yüksek olması onların yayıncılar
tarafından çekici bulunması sonucunu
doğurmuştur ve bu durum değişen
dönemlerdeki eğilimlere göre değişmesine
karşın hala sürmektedir. Bu konuda,
2004 yılında, ziyaret ettiğim Bologna
Çocuk ve Gençlik Kitapları Fuarı’ndaki
gözlemlerimi paylaşmak istiyorum.
Harry Potter ve Yüzüklerin Efendisi
kitaplarının seri olarak yayınlandığı ve
filmlere çekilip bütün dünyaya yayıldığı
bir dönemdi. Fuarı gezerken birbirinden
farklı ülkelerin stantlarındaki çocuk ve
gençlik kitaplarının arasında çok sayıda
büyü, büyücülük ve sihir konularını içeren
kitaplara ve serilere rastladım. O zaman,
çok sattığı için yayıncılar tarafından çekici
bulunan bu konuların, yazarların kendi
seçimleri nedeniyle mi, yoksa yayıncıların
isteğiyle mi işlendiği sorusunu sormuştum
kendime... Çünkü günün moda akımlarına
uygun ve piyasa koşullarına göre kitap
yazma olgusu, kapitalist toplumda olduğu
ileri sürülen yazarın yazma ve yaratma
özgürlüğünü de ortadan kaldırmaktadır.
Gelelim okur ve yazar ilişkisine. Bir kitabın
satış grafiğinin yüksek olması, onun
okuruna tam olarak ulaştığı anlamına
gelmez; çünkü kitap tüketilmez; okunur.
Okumak iki yönlü bir eylemdir; edebiyat
metni, okuyan insanla yaşam bulur, onun
imgeleminde yeniden üretir kendini.
Öte yandan, yazar okuyan insanın duygu
ve düşünce dünyasının gelişmesine
katkıda bulunur. Üstelik kitap, bir kez
okunup bırakılmaz. Elden ele dolaşıp
birçok okuru etkileme gücü vardır.
Burada “okur” sözcüğünün de üzerinde
durmak gerekiyor. Gerçek okurlardan ve
güdülenmiş okurlardan söz edebiliriz.
Gerçek okur; hangi yazarın kitabını okumak
istediğine, hangi kitabı, niçin alacağına
kendisi karar veren; sevdiği yazarın
yeni kitapları çıkıp çıkmadığını izleyen,
okuyup beğendiği yapıtı başkalarına da
öneren; kitabı tüketmek yerine, edebiyat
metninde yazılanları alımlayan, algılayan
ve kendinin kılan kişidir. Güdülenmiş okur
167
ise; yayın tekellerinin güçlü olanakları,
best seller sistemi, gazete- televizyon
tanıtımları, duvar ve sokak afişleri,
ulusal ya da uluslararası ödül sistemleri
aracılığıyla yönlendirilmiş kişidir. Bir
başka deyişle kitap alıcısıdır, metni
alımlayıcı değil. Edebiyat metninden
çok, metin dışı öğeler etkilidir onun için.
Yazarın görüntüsü, yazarın ya da yapıtın
magazine dönüştürülmüş haberleri,
kitabın çoksatar olması, günün moda
yazarı-yapıtı olması vb. Bu okur tipini,
büyük kentlerin büyük kitapçılarında,
kitap fuarlarında, alışveriş merkezlerinde
düzenlenen imza günlerinde, yayın
tekellerinin popülerleştirdiği yazarlara
kitabını imzalatmak için kuyruğa girenlerin
arasında görebilirsiniz.
Biz burada bilinçli okurdan, gerçek
okurdan söz ediyoruz. Ben kendi adıma,
yapıtlarımla bu tür okura ulaşmak, yaşama
dair anlattıklarımı, söylediklerimi bu
insanlarla paylaşmak istiyorum. Ne ilginç
ki, yaşam çok zengin ve şaşırtılarla dolu.
Hiç beklemediğiniz bir anda, beklenmedik
paylaşımlar yaşayabiliyorsunuz. Burada,
kuşkusuz hepimizin yaşadığı ilginç okuryazar
buluşmalarından birkaç örnek
sunmak istiyorum. Bu buluşmalar, büyük
yayın tekellerinin yayınladıkları kitapların
satışını hızlandırmak için, büyük alışveriş
merkezlerindeki kitapçılarda, gösterişli
salonlarda düzenledikleri imza günü, yazarkitap
tanıtımı vb. etkinliklere hiç benzemiyor.
Türkiye’nin kuzeyindeki Karadeniz
Bölgesinde önemli bir maden havzası
vardır. Teknolojik koşulların yetersizliği
ya da önlemsizlik nedeniyle, maden
ocaklarında sık sık kazalar olmaktadır.
1983, yılında bu bölgede birkaç ay arayla