ASA Journal 15/2023
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
54<br />
theme / review<br />
ชุมชนตลาดท่าฉลอม หรือตลาดท่าจีน ภายใต้<br />
การดูแลของเทศบาลนครสมุทรสาครในปัจจุบัน<br />
เป็นชุมชนที่เกิดขึ้นมาจากการเป็นท่าเรือประมง<br />
ที่มีชุมชนชาวจีนและชาวไทยตั้งถิ่นฐานมาอย่าง<br />
ยาวนาน เมื่อท่าฉลอมมีสัดส่วนของประชากรแฝง<br />
แรงงานต่างชาติมากขึ้นจากภาคอุตสาหกรรม<br />
การประมงที่ขยายตัว สัดส่วนของประชากรใน<br />
ชุมชนเปลี่ยนแปลงไป ทำให้โครงสร้างของชุมชน<br />
มีสัดส่วนของกลุ่มผู้สูงอายุสูงขึ้น เพราะกลุ่มวัย<br />
แรงงานชาวไทยอยู่ในพื้นที่อื่น และชุมชนเองขาด<br />
พื้นที่สาธารณะที่รองรับความต้องการพื้นฐานของ<br />
คนในชุมชนทุกช่วงวัย และทุกกลุ่ม ภายหลังจาก<br />
การระดมความคิดเห็นจากคนในชุมชน พบว่ามี<br />
ความต้องการที่หลากหลาย ไม่ว่าจะเป็น ห้องสมุด<br />
พื้นที่ออกกำลังกาย จุดต้อนรับนักท่องเที่ยว พื้นที่<br />
ทำกิจกรรมกลางแจ้ง และต้องสะท้อนอัตลักษณ์<br />
ความเป็นท่าฉลอมไปในเวลาเดียวกัน ดังนั้นจึง<br />
นำมาสู่โครงการห้องสมุดเก๋งเรือลอยฟ้าท่าฉลอม<br />
จากความต้องการพื้นที่สาธารณะของชุมชน<br />
“เราเริ่มต้นจากการรับฟังความคิดเห็นจากการ<br />
สร้างกระบวนการมีส่วนร่วมกับชุมชน เพื่อหา<br />
ความต้องการพื้นฐานจากผู้ใช้ในชุมชน ไปพร้อม<br />
กับการพูดคุยกับภาคีเครือข่าย โดยได้ความ<br />
อนุเคราะห์จากเทศบาลนครสมุทรสาครในการ<br />
อำนวยความสะดวกด้านพื้นที่ตั้ง บุคลากร และ<br />
งบประมาณส่วนใหญ่ในการดำเนินงานโครงการ<br />
ครั้งนี้” คุณอิสริยา ปุณโณปถัมภ์ สถาปนิกชุมชน<br />
จากสถาบันอาศรมศิลป์กล่าวถึงขั้นตอนการทำงาน<br />
ที่ตั้งโครงการบนพื้นที่ขนาด 2 ไร่ 2 งาน ของ<br />
ศูนย์บริการสาธารณสุข ซึ่งมีหอเก็บน้ำเดิมที่เคย<br />
ถูกใช้หล่อเลี้ยงชุมชนตั้งอยู่ โดยในอดีตโครงสร้ าง<br />
ดังกล่าวเป็นหอเก็บน้ำเพื่อการอุปโภคและบริโภค<br />
เดิมของเทศบาล และถูกทิ้งร้างมากว่า 35 ปี<br />
ด้วยความหวังว่าจะให้โครงการดังกล่าวเป็นพื้นที่<br />
สาธารณะของชุมชน ผ่านการออกแบบให้เป็น<br />
ห้องสมุดสาธารณะ เนื่องด้วยการใช้ประโยชน์ที่ดิน<br />
ของชุมชนท่าฉลอมส่วนใหญ่เป็นพื้นที่อุตสาหกรรม<br />
ท่าเรือ โรงงานแปรรูปผลิตภัณฑ์จากการประมง<br />
พื้นที่สาธารณะในเมืองมีอยู่อย่างจำกัด และความ<br />
มุ่งหมายอีกประการของโครงการคือการสร้าง<br />
พื้นที่สำหรับรองรับต่อการเกิดกิจกรรมใหม่ ๆ ของ<br />
ชุมชน เช่น กิจกรรมการท่องเที่ยวชุมชน ที่ชุมชน<br />
ท่าฉลอมกำลังดำเนินนโยบายพัฒนาชุมชนจาก<br />
รากฐานวัฒนธรรมท้องถิ่นท่ามกลางสภาวะวิกฤติ<br />
จากอุตสาหกรรมประมงเดิมที่กำลังซบเซา<br />
ในแง่ของรูปแบบสถาปัตยกรรม ด้วยความ<br />
ต้องการของชุมชนให้อาคารสะท้อนถึงตัวตน<br />
ความเป็นท่าฉลอม ชาวบ้านจึงลงความเห็นกัน<br />
ว่าอัตลักษณ์เด่นของท่าฉลอม คือเรือประมง เรือ<br />
เป็นหัวใจสำคัญของท่าฉลอม ทีมนักออกแบบ<br />
จึงออกแบบคลี่คลายรูปทรงของเก๋งเรือให้เกาะ<br />
อยู่ในโครงสร้างเดิมของหอเก็บน้ำ โดยคำนึงถึง<br />
รูปทรงของช่องเปิด ขนาด และสัดส่วนของเก๋ง<br />
เรือจริง<br />
ด้านโครงสร้างของหอเก็บน้ำ ทีมผู้ออกแบบได้<br />
ค้นหาแบบก่อสร้างของหอเก็บน้ำเดิม แต่ไม่<br />
สามารถค้นหาพบเนื่องจากสถาปัตยกรรมก่อสร้าง<br />
มานานแล้ว ดังนั้นจึงต้องตรวจประเมินสภาพ<br />
อาคาร โดยได้รับความช่วยเหลือจากทีมวิศวกร<br />
โยธาของทางเทศบาลนครสมุทรสาครในการช่วย<br />
ประเมิน นำมาซึ่งการออกแบบโครงสร้างเหล็ก<br />
ติดตั้งเข้าไปกับส่วนโครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็ก<br />
เดิม ซึ่งโครงสร้างเดิมถูกออกแบบไว้สำหรับรับ<br />
น้ำหนักของน้ำปริมาณมาก การเสริมโครงสร้าง<br />
เหล็กเข้าไปในโครงสร้างเก่าจึงไม่เป็นปัญหา<br />
ต่อการคำนวณการรับแรงของการใช้สอยตาม<br />
รูปแบบโครงสร้างใหม่แต่อย่างใด ด้วยเหตุนี้<br />
ทีมผู้ออกแบบ และทีมวิศวกร จึงลงความเห็น<br />
ร่วมกันในการพัฒนาโครงสร้างเหล็กขึ้นในส่วน<br />
ของปริมาตรที่ว่างของเสาคอนกรีตเสริมเหล็กเดิม<br />
ของหอเก็บน้ำ<br />
ในส่วนของงานออกแบบภูมิทัศน์ทีมผู้ออกแบบได้<br />
วางผังบริเวณ “ลานบ้านท่าฉลอม” อันประกอบ<br />
ด้วยพื้นที่หลายส่วน คือ ลานกีฬาไทย ลานโพงพาง<br />
ลานเดินกะลา ลานโป๊ะยก เหยียด ลานทำการบ้าน<br />
ลานไต้ก๋งน้อย (สนามเด็กเล่น) บ่อทราย ซึ่ง<br />
เป็นพื้นที่ลานกิจกรรมที่ถูกออกแบบให้เป็นพื้นที่<br />
รองรับกิจกรรมในแต่ละฐาน ส่วนลานกิจกรรม<br />
กลางแจ้ง และสนามเด็กเล่น เป็นพื้นที่ออกกำลัง<br />
กายกลางแจ้งที่ทีมออกแบบได้ออกแบบภูมิทัศน์<br />
และเฟอร์นิเจอร์ลอยตัวของเครื่องเล่นเอาไว้วาง<br />
บนโครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็กของโครงสร้าง<br />
ถังเก็บน้ำใต้ดินเดิม เรียกว่ า “สนามเด็กเล่นไต้ก๋ง<br />
น้อย” พื้นที่ดังกล่าวเป็นลานกิจกรรมกลางแจ้งที่<br />
ชุมชนต้องการให้เป็นพื้นที่ออกกำลังกาย ลู่วิ่ง<br />
รอบพื้นที่ของโครงการ ส่วนสนามกีฬากลางแจ้งนี้<br />
เชื่อมต่อกับส่วนม้านั่งไม้โค้งชั้นล่างสุดของหอ<br />
เก็บน้ำ ในพื้นที่ส่วนนี้ผู้ออกแบบได้กำหนดให้เป็น<br />
พื้นที่ใต้ถุนของห้องสมุดสำหรับนั่งพักผ่อน พูดคุย<br />
ระหว่างวัน<br />
บันไดพื้นที่ชั้น 2 เป็นพื้นที่ส่วนการเรียนรู้<br />
อเนกประสงค์สำหรับเด็ก ถูกออกแบบให้เป็น<br />
บันไดเวียนขึ้นไปที่ชั้น 3 ซึ่งเป็นส่วนพื้นที่นั่งอ่ าน<br />
หนังสือ ห้องสมุด ทำการบ้าน ก่อนที่จะขึ้นบันได<br />
ไปสู่จุดชมวิวด้านบนสุดของโครงการ ที่จะมอง<br />
เห็นทัศนียภาพของชุมชนท่าฉลอมจากพื้นที่ของ<br />
หอเก็บน้ำเดิม มุมมองดังกล่าวเปิดให้เห็นคุ้งน้ำ<br />
ท่าเรือประมง พื้นที่พักอาศัยเกือบทั้งหมดของ<br />
ท่าฉลอม ซึ่งนับว่าเป็นรูปแบบโครงการปรับปรุง<br />
พื้นที่สร้างจุดชมวิวที่น่าสนใจ โดยไม่จำเป็นต้อง<br />
สร้างอาคารหอชมทัศนียภาพใหม่แต่อย่างใด<br />
ในส่วนของการออกแบบภายในนักออกแบบได้<br />
ออกแบบองค์ประกอบที่เกี่ยวข้องกับเรือ ไม่ว่า<br />
จะเป็น เชือกเรือ เสากระโดงเรือ พังงาเรือจำลอง<br />
อุปกรณ์บนเรือ เพื่อสร้างให้เกิดกระบวนการ<br />
เรียนรู้เกี่ยวกับองค์ประกอบของเรือให้กับเด็ก ๆ<br />
นักท่องเที่ยว หรือผู้ที่มาเยี่ยมชม<br />
จากมุมมองของการออกแบบสถาปัตยกรรม<br />
เพื่อความยั่งยืน โครงการห้องสมุดสาธารณะ<br />
ชุมชนท่าฉลอมนี้ เป็นหนึ่งในรูปแบบการพัฒนา<br />
พื้นที่บราวน์ฟิลด์ (Brownfield development)<br />
ซึ่งเป็นการปรับปรุงสถาปัตยกรรม เพื่อการ<br />
ใช้งานอุตสาหกรรม หรือเพื่อตอบสนองต่อ<br />
วัตถุประสงค์ของเงื่อนไขทางสังคมในบริบท<br />
แบบหนึ่ง เมื่อเงื่อนไขและบริบททางสังคม<br />
เปลี่ยนแปลงไป ส่งผลให้สถาปัตยกรรมเดิมถูก<br />
ทิ้งร้าง การฟื้นฟูสถาปัตยกรรมเก่า ตลอดจน<br />
การออกแบบภูมิทัศน์เพื่อตอบสนองต่อเงื่อนไข<br />
ทางสังคมแบบใหม่นี้ จึงน่าจะเป็นแนวโน้มใน<br />
อนาคตของการฟื้นฟูและพัฒนาเมืองที่ยั่งยืน<br />
ด้วยการใช้ประโยชน์จากโครงสร้างพื้นฐานเดิม<br />
ที่มีศักยภาพ มาพัฒนาใหม่เป็นสถาปัตยกรรม<br />
เพื่อสาธารณะ<br />
“การนำเอาโครงสร้างของหอเก็บน้ำเก่ามาใช้<br />
ปรับปรุงเพื่อตอบสนองต่อประโยชน์ใช้สอยใหม่<br />
เป็นโครงการที่ให้ผลลัพธ์ได้น่าสนใจ เพราะเรา<br />
ได้พลิกฟื้นสิ่งปลูกสร้างเก่าให้กลับมามีชีวิต<br />
ที่ตอบสนองวิถีชีวิตในปัจจุบัน และสร้ างแรง-<br />
บันดาลใจให้เกิดกับผู้ใช้อาคารได้อย่างสร้างสรรค์”<br />
อิสริยา ปุณโณปถัมภ์ กล่าวเสริมท้ายถึงการ<br />
ถอดบทเรียนที่ได้จากการออกแบบปรับปรุง<br />
พื้นที่โครงการห้องสมุดเก๋งเรือลอยฟ้าท่าฉลอม
Change language