déchets. stigmatisations, commerces, politiques ... - Viva Rio en Haiti

1. ENTWODIKSYON
Bi teks sila a se pou ofri yon panorama jeneral
de linivè sosyal fatra a nan yon zòn pòv epi
dejenere nan rejyon metwopolitèn Pòtoprens la
(Ayiti), gen preske 100.000 moun 1 ki abite nan zòn
sa a. Se rezilta yon projè rechèch sou mache ayisyen
yo ke te kòmanse an 2007, pa yon ekip Sant
Rechèch sou Kilti ak Ekonomi (NUCEC, Pwogram
Pòs-gradiyasyon nan Antwopoloji Sosyal, Museu
nacional, UFRJ), ki lye ak Laboratwa "Ekonomi,
Lajan, Mache" nan Enstiti Intèrinivèsitèr de rechèch
ak devlopman (INURED, Ayiti) 2 . Li gen orijin
li tou nan yon demann bò kote pa òganizasyon
non gouvènmantal brezilyen Viva Rio (VR) an, k
ap travay etan Pòtoprens nan rejyon gran Bèlè a
depi 2006 (enkli, depi 2008, yon pati ki gen limit
ak Komin Site Solèy lan), l ap ankouraje aksyon ki
gen tandans estabilizasyon epi pou amelyore enfrastrikti,
espesyalman parapò ak dlo, sante, sanitasyon
ak fatra.
Analiz linivè sosyal zafè fatra a pèmet nou
trete twa keksyon enpòtan nan struktur ayisyen
resan an: (1) dinamik pwodiksyon inegalite ak
diferans sosyal yo, ak pèsepsyon ki asosye avèk
yo, (2) dinamik politik la (an jeneral, ak politik
piblik yo an patikilye) ki koresponn nan fontyè
ant aksyon enstitisyon leta yo, ajans koperasyon
entènasyonal yo ak ONGs yo, epi (3) dinamik
mache yo ak ekoulman komès yo, ki santral
nan estrikti sosyabilite ayisyèn lan an jeneral,
epi espesyalman nan ka fatra a, ki santral
pou konprann mekanism pou yo siviv ak
1 «La consommation d`eau à Bel-Air; Recensement
Démographique», Rubem César Fernandes e Marcelo
de Souza Nascimento. – Bel Air, 2007, Port-au-Prince,
Haiti.
2 Prensypal objektif yo nan pwojè “Lajan, Mache ak
Nasyon yo. Yon ètnografi de/nan Ayiti nan pèspektif
konparezon”, ki gen sipò CNPQ ak FAPERJ epi se Federico
Neiburg k ap kowòdone l, se pou l: (1) obsève òganizasyon
espas la, sikilasyon moun yo ak objè yo, siyifi
kasyon sosyal lajan an, varyete monè a, diferan inite
pou mezire l ak fòm pou change l; (2) analize kòman
mache yo enskri yo nan pwosesis yon echèl tan ak espasyal
ki pi gwo, nan plan nasyonal epi entènasyonal,
ki konsidere yon varyete moun (achtè epi vandè, politisyen
ak militè, pwofi syonèl de devlopman, enstitisyon
sikilasyon lajan nan kouch popilasyon an ki pi
pòv la (wè kat la).
Tèks lan prezante pèsepsyon ke rezidan yo
nan zòn lan gen de fatra a (ki sa fatra a ye? Pou ki
yès?) 3 , itilizasyon ak rezo komèsyal yo de diferan
kalite fatra a (depi yon senp “jete deyò an” jiska fòm
pou reutilize epi pou vann yo). Sa a tou, kontrarye
pèspektiv ajans entèvansyon yo (òganizasyon non
gouvènmantal ak gouvènmantal) parapò ak fatra a
avèk pèsepsyon moun k ap viv nan zòn lan, ofri yo
yon kat ki gen ajans yo ak enstitisyon yo ki fè pati
linivè sosyal sa a, ki gen ladan divès kalite pwofesyonèl
yo (moun yo k ap “viv de fatra an”) tankou
kolektè yo, sila yo ki netwaye lari oubyen latrin yo,
entèrmedyèr yo, konpayi yo ki fè netwayaj yo, ranmasman
ak resiklaj, enstitisyon yo ak anplwaye leta
ki responsab pou jere fatra a, epi ajans koperasyon
entènasyonal yo (miltilateral tankou PNUD
ak BID, epi gouvènmantal tankou AFD) epi ONGs
k ap aplike politik ki baze sou yon seri prensip. Sa
a, okontrè li pèmèt nou lokalize aksyon yo k ap devlope
nan domèn sa a pa VR.
Nenpòt moun ki mache nan lari yo nan Pòtoprens
ka wè omniprezans fatra a, li anpile nan lari
yo, nan poubèl enprovize yo nan kafou yo, nan pant
ak kannal yo. Gwo bokit semi abandone sou wout
piblik la ki jennen pyeton ak sikilasyon oto yo, epi
anpeche mouvman dlo laplwi ak trou ego yo. Patikilyèman
nan sant istorik la, kote ki konsantre mache
nan vil la, li kreye vrè barikad ak yon kouch epè ki
kouvri lari kote machann yo ekspoze machandiz yo.
Nyaj lafi men nwa ki sòti nan fatra yo boule yo komen
nan peyizaj la. Relatwa Bank Entè-Ameriken pou Devlopman
(BID) ki pibliye an 2006 la te estime pwo-
Leta yo, ajans entènsyonal yo, elatriye) epi (3) kontribiye
atravè ètnografi mache ak lajan yo an Ayiti, pou
aprann dimansyon (entè) nasyonal lavi sosyal ayisyen
an, entèraksyon ant moun yo ak kolektif sosyal yo nan
yon pèspektif konparezon. Mond fatra a, menm sila ki
gen rapò ak enfraestrikti a epi ak sanitasyon pwòp mache
yo tankou gwo reutilizasyon ak komès objè yo ki
abandone yo, sètènman se yon pòt ki ouvri pou pwojè
sa a.
3 Nan tèm jeneral, nou kapab chwazi yon siyifi kasyon
operatif de sa ki fatra a, tankou sila a ke yon moun jete
ki pa itil li anyen. Sa a se yon kategori ki depann de
sitiyasyon an, pèspektif yo ak fason yo itilize l lan, nan
liy lide Mikael Drackner (2005), ki enspire nan Mary
Douglas (1973).
FATRA | 63