déchets. stigmatisations, commerces, politiques ... - Viva Rio en Haiti

72 | FATRA
ki sèvi pou rele ranmasè fatra yo. Se pa yon kategori
pou idantifi e pwòp tèt ou (raman yon moun
di: “mwen se yon kokorat “). Mo an ki dekri positifman
aktivite an se vandè pa pèz (vandè ki itilize
balans pou peze pwa objè an).
Kòm nou mansyone deja, gen «ranmasè pwofesyonèl
yo» ki konsakre yon bon pati nan jounen
an nan aktivite sa a. Gen sa yo ki travay dirèkteman
nan prensipal dechaj poubèl nan zòn metwopolitèn
lan (Twuitye). Gen kèk tou ki kòmanse ranmase
depi nan kamyon an ki pral dechaje an. Epi
gen ranmasè nan poubèl ki nan zòn kote sondaj
lan deroule an, sitou nan mikwo-rejyon 1 ak 5, nan
de kannal ki sòti nan kote k wo epi k pi rich nan
vil lan. Aktivite kokorat yo toujou anpil byen bonè,
granm maten (li dwe se premye pou pran bagay
ki ka vann yo), epi apre jou oubyen tan lapli
yo, lè dlo yo desann ak plis bagay ki pi bon yo (“jete
pa moun ki rich” k ap viv nan Petyon Vil oubyen
Delma yo) (foto yo 27, 28, 29). Kèk ranmasè travay
an gwoup, kèk fwa kòm rezo ki fòme pa yon fanmi,
tankou pa yon manman ak pitit li. Nan ka sa yo,
sa depann kantite bagay yo ranmase yo nan jounen
an ka fè yo ale dirèk nan pwen acha yo: kelke
atelye epi konpayi GS lan, ki rete ak plizyè kilomèt
zòn lan. Yo pote bagay yo jiska konpayi an
nan bwouèt ki lwe. Moun kap pouse bwouèt lan ka
se youn nan fanmi an, oubyen kelke fwa se yon lòt
moun yo peye pou fè sa.
Sa demontre yon fwa ankò kijan mond mizè
ekstrèm lan trè diferan epi kijan ti pwofi yo toujou
ap divize, nan yon rezo ki gen anpil entèrmedyèr ak
kolaboratè. Sa se yon karakteristik santral aktivite
ki idantifye yo, ke yo rele pa konvansyon “ekonomi
enfòmèl”: yon ansanb de posibilite ki etabli, ki pa
esklizif ant yo menm, epi nan yon fòm atikile ki pèmèt
moun yo siviv nan yon lemonn ki pa gen anpil
monetè. Inivè sa, kote lajan an sòti nan salè, preske
pa ekziste, li make pa "ti pwofi " (fè piti, nan ekspresyon
an kreyòl la) tankou sa yo ki sòti nan ranmasman
yo, transfòmasyon epi lavant bagay yo, ke nan
lòt kontèks yo konsidere yo kòm fatra 24 .
7. ATELYE
Nan zòn kote rechèch la deroule an gen anpil
atelye ki fabrike pwodwi pou vann nan peyi a
oubyen pou ekspòtasyon. Li difi sil pou yo souzèstime
enpòtans yo nan konpreyansyon fòm sa yo
pou repwodwi ekonomi fanmi yo. Genyen nan rejyon
an atelye yo ki fè pilon epi lòt bagay an bwa 25 ,
gen boulanje ki fè estòk pen ak biswit pou anpil
rezo konsomasyon yo, epi gen atelye yo ki konekte
direkteman ak rezo fatra yo, tankou sa yo ke nou di
deja yo ki fabrike chodyè aliminyòm epi bagay an
fè, tankou recho, lanp ak bagay yo pou kwizin.
Atelye yo (tout nan yo, evidamman, menm si
nou konsantre nou sou sa yo ki sèvi ak plastik ak
metal yo) gen pwofesyonèl ladan yo, repwodiksyon
an epi transmisyon konesans lan, ak envansyon
fason pou fè epi pou inove. Atelye yo ki gen bagay
an mamit yo oubyen an fè yo, yo itilize yon ti mendèv.
Nan yo, yon mèt travay ak nan maksimòm yon
apranti, se an menm tan yon kote ki gen komès ak
yon ti tant kote yo vann an gwo ak an detay (kòm
nou te di, atelye sa yo konsantre yo nan ri La Salin
lan ki gen anpil mouvman an, nan kòmansman mache
Kwa Bosal lan) (foto yo 21, 22, 23). Kèk machann
achte chodyè yo la, oswa lanp ak gaz pou vann yo
nan lòt mache ki nan zòn metwopolitèn lan (Mache
Salomon, Petyon Vil, Kwa dè Boukè, elatriye),
andeyò epi tou, sou fwontyè peyi a 26 .
Atelye chodyè yo gen yon estrikti ki plis sofi
stike epi konplèks, pafwa gen yon douzèn moun
k ap travay (se toujou gason), yerachi ak fonksyon
diferan (chodyèmann yo). Pwopriyetè atelye an kapab
se mèt lan oubyen se pa li, lè sa a, gen travay
pou mèt yo ka deplase ant yon atelye ak yon
lòt atelye pandan tout lavi pwofesyonèl yo. Mèt la
transmèt konesans li yo chak jou pou apranti l yo.
Fòm modèl pou fè chodyè yo dwe fèt avek sab epi
bwa, se pou fonn aliminyòm lan, vide l nan fòm
modèl lan, epi ankò yo dwe fi ni yo, sable ak poli
yo (foto yo 30, 31)
Atelye chodyè yo pa nan zòn ki gen komès
epi yo pa gen fòm tankou magazen pou moun yo,
menm si kliyan yo gen tandans achte dirèkteman
nan kote sa yo. Sous prensipal lajan atelye sa yo sòti
nan lavant an gwo pa entèrmedyèr ki vann chodyè
yo nan vil la, nan lòt pati nan peyi a e menm
aletranje, sitou nan Repiblik Dominikèn nan. Kantite
manifakti a epi lavant lan varye selon atelye
yo, gen kèk ladan yo ki gen yon sèl fondri, gen lòt
ki genyen jiska twa. Gen kelke ka epi sa depann de
peryòd yo tou, yo kapab vann oswa ekspòte menm
yon santèn chodyè chak mwa. Gen kèk ki travay
prèske sèlman sou demann.
Chodyè yo gen diferan gwosè ak epesè, sa fè
pri yo varye, ant 150 ak 300 goud. Kèk atelye fabrike
lòt pwodwi an aliminyòm ki gen pi piti valè,