déchets. stigmatisations, commerces, politiques ... - Viva Rio en Haiti
déchets. stigmatisations, commerces, politiques ... - Viva Rio en Haiti
déchets. stigmatisations, commerces, politiques ... - Viva Rio en Haiti
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
epi li k<strong>en</strong>be yon lanp pou klere kote a. Pozisyon yo<br />
ka <strong>en</strong>tèchanjabl: m<strong>en</strong>m moun ki nan yon pozisyon<br />
ki parèt pi estab la ka chanje, paske sa depann de<br />
relasyon yo ak chak kliyan, demachè a, kapab jwe<br />
rol bòs ouby<strong>en</strong> majo. Yo tout ap pouse brouèt yo ki<br />
chaje ak droum yo sou li jiska kote yo jete watè yo.<br />
Ekip pr<strong>en</strong>sipal la konpoze de twa moun sa yo, yon<br />
brouèt, twa droum, plizyè bokit ak lanp. Pou antre<br />
nan aktivite sa a, se pou resevwa batèm nan m<strong>en</strong><br />
yon ansy<strong>en</strong> bayakou. Selon kèk temwayaj, pwofi an<br />
mwayèn pou chak pwofesyonèl sa yo ki travay nan<br />
nwit nan anviwon 250 goud. Divizyon pwofi lajan<br />
sa respekte tou kèk kritè, tankou si moun lan ansy<strong>en</strong><br />
nan metye an epi fonksyon li, m<strong>en</strong>m si, jan<br />
nou te di a, fonksione yo ka chanje : yon moun g<strong>en</strong><br />
dwa jw<strong>en</strong>n yon dyòb nan yon jou epi l pa jw<strong>en</strong>n nan<br />
jou avan an, yon lòt ka desann nan watè an ouby<strong>en</strong><br />
rete pou klere kote an, elatriye.<br />
Pri dyòb la varye selon pwofondè watè a, eta l<br />
epi sa depann si g<strong>en</strong> kèk lòt watè nan m<strong>en</strong>m zón lan<br />
pou netwaye, sa egzije yon ekip ki g<strong>en</strong> plis moun<br />
epi ki g<strong>en</strong> plis ke yon brouèt ak plis droum. Nou<br />
obsève varyasyon nan pri yo, ant 1200 ouby<strong>en</strong> 600<br />
goud. Pati nan lajan an se pou peye ekipman yo lwe<br />
an. Nan Fortouron yon koup g<strong>en</strong> de tant ki g<strong>en</strong> ekipman<br />
ke yo lwe ak moun ki fè metye sa yo. Twotwa<br />
a ki anfas tant sa yo, nan Ri La Salin lan, rekonèt<br />
kòm baz kote bourèt yo rete an diran joun<strong>en</strong> an.<br />
pran kòm baz la, kote yo bruettes estasyone pandan<br />
tout joun<strong>en</strong> an. Kèk fwa yo lwe bourèt yo pou<br />
fè lòt sèvis tou.<br />
Li interesan montre ke aktivite sa a g<strong>en</strong> yon<br />
nati stigmatize, g<strong>en</strong> temwanyaj ki montre agresyon<br />
ke bayakou yo soufri lè yo prale nan zòn kote<br />
yo fè travay yo an ouby<strong>en</strong> kote yo fè dechajman an<br />
(sa <strong>en</strong>kli lapidasyon, ròch yo voye sou yo), epi yo<br />
pa dwe fè bri lè yap travay lan, sa imposib materyèlman,<br />
tout vwaz<strong>en</strong> yo kon<strong>en</strong> lè ki g<strong>en</strong> bayakou<br />
tou pre an k` ap netwaye watè yo.<br />
28 Sou kote latrin yo ye an, pratik watè yo ak valè ki<br />
relasyone ak wonte nan andeyò yo, wè Huges Foucault<br />
e Nelson Sylvestre, “’Etude des pratiques de défécation<br />
dans le Nord-Ouest”, Faculté d’Ethnologie, Université<br />
d’Etat d’Haïti, 2009.<br />
29 Tèm relasyon sèks la nan fason pou jere lajan nan<br />
mond sosyal sa a, merite komantè ki depase bi tèks sa<br />
a. Sepandan, li <strong>en</strong>pòtan poun <strong>en</strong>siste lefèt ke, tankou<br />
nou g<strong>en</strong>tan di nan nòt 22 an, rezo mache a preske se<br />
fanm ki travay ladan l.<br />
Lè prejije an parèt briskeman se lè yo nan moman<br />
pou dechaje tou, se yon aktivite klandest<strong>en</strong><br />
akòz <strong>en</strong>tèdiksyon legal li. Nan rejyon rechèch lan<br />
deroule an, pw<strong>en</strong> kote yo dechaje an se Titany<strong>en</strong>.<br />
G<strong>en</strong> konsansis nan sa a, tout bayakou yo di an, ke<br />
yo dwe peye moun yo ki ap kontwole kote yo dechaje<br />
watè yo, yo dekri kòm "chèf" zòn lan.<br />
Sepandan, nou ka wè malgre prejije a, kijan aktivite<br />
bayakou yo g<strong>en</strong> valè pou yo m<strong>en</strong>m epi tou<br />
pou popilasyon an ki bò baz la. Bayakou yo pa ale<br />
pou kont yo nan baz la. Ansanm ak yo g<strong>en</strong> machann<br />
bwason ak manje epi anpil j<strong>en</strong>n moun, gason ak<br />
fanm. Reyinyon a pwolonje nan f<strong>en</strong> apremidi ak komansman<br />
aswè a, lè mizik lan komanse epi zòn lan<br />
ranpli ak kè kontan epi moun yo ap danse (foto 38).<br />
Pifò bayakou yo relativman se jèn epi yo soti nan<br />
lòt zòn nan vil la (dabitid sak pi ansy<strong>en</strong> se demachè<br />
a). Medam yo konn ap fi le yo, petèt tou se paske<br />
yo g<strong>en</strong> yon travay y`ap fè epi yo g<strong>en</strong> lajan, yon bagay<br />
ki trè ra nan yon mond sosyal kote ekonomi an<br />
depann anpil de fanm yo 29 . Bayakou yo g<strong>en</strong>y<strong>en</strong> tou,<br />
plizyè repitasyon, pafwa sa yo atribiye tankou nan<br />
lòt mache ayisy<strong>en</strong> yo ak relasyon yo ak maji 30 a. Epi<br />
g<strong>en</strong> temwayaj de siksè reyèl nan travay sa a.<br />
Nan sans sa, ka ki pi remakab nan se yon ansy<strong>en</strong><br />
kokorat ki te bayakou tou nan baz Fortouron<br />
an epi k`ap travay pandan plizyè ane nan Site Solèy,<br />
kote li te fè yon ti komès, li se mèt zouti li itilize<br />
pou l travay yo ak de machin, youn se pou li selman<br />
epi lòt lan se pou li ak yon patnè l. Selon li te di<br />
nou, li g<strong>en</strong> kliyan nan tout zòn metwopolitèn lan,<br />
selon sèvis la, li rele lòt bayakou yo ki fè pati rezo<br />
l la. Li konsyan de prejije an ki g<strong>en</strong>y<strong>en</strong> sou pwofesyon<br />
l lan, m<strong>en</strong> li fyè de li ak traje siksè l la.<br />
Istwa siksè sa a, pèmet nou relasyone l ak pw<strong>en</strong><br />
suivan an, kote nou prezante tou mond konpayi prive<br />
yo ki diversifye, ki jere fatra ak watè etan Pòto<br />
Pr<strong>en</strong>s.<br />
30 Itilizasyon maji ak houngan sa yo kouran nan komès<br />
epi nan lòt aktivite ki bay lajan. Li ka yon fason pou g<strong>en</strong><br />
chans oswa pou pa kite lòt moun yo itilize lwa yo pou<br />
sa a. Sou relasyon yo ant lajan epi vodu, wè Jose R<strong>en</strong>ato<br />
Carvalho Baptista, “Tout mélange ankò – Dinheiro,<br />
mercados e fé: territórios contíguos, pontes, passag<strong>en</strong>s”,<br />
2009; sou prezans maji nan lavi kotidy<strong>en</strong> moun<br />
yo, wè Flávia Freire Dalmaso, “A magia em Jacmel. Uma<br />
leitura crítica da literatura sobre Vodu haitiano à luz<br />
de uma experiência etnográfi ca. 2009”.<br />
FATRA | 75
Change language