déchets. stigmatisations, commerces, politiques ... - Viva Rio en Haiti

yo montre ke li posib pou chanje rapidman abitid
jete fatra nan local piblik yo.
Sansibilite ak respè amelyorasyon nan kondisyon
sanitè nan lokal piblik, nan antretyen ak swen
nan kay la ak kò yo montre ke gen limit (menm lè
ke se toujou sitiyasyonel e relativ) ant sa ki konsidere
kòm pwòp ak sal.
3. PRENSIP SA YO KI ÒGANIZE
DISTRIBISYON AN KI INEGAL NAN
PREJIJE PARAPÒ SALTE AN
Stigmatizasyon teritwa an ak moun yo, pa omojèn,
evantyèlman sa pa kouvri tout zòn nan ak tout
moun yo ki rete ladanl yo, sa depann de pwen de vi
ak pozisyon moun yo. Alò, pa ekzanp, pou lokatè yo
ki rete nan Petyon Vil, Bèlè ak Site Solèy se katye ki
sal epi ki gen vyolans, pou lokatè yo nan zòn anlè
Bèlè, salte a anba, nan La Salin, pou moun ki abite
nan pati santral la nan Site Solèy, salte a se nan Fò
Dimanch li ye, osinon sitou nan Twuitye, anfen, pou
moun ki rete nan blòk Pon Rouj, moun yo ki vrèman
malpwóp yo abite nan Fó Dimanch 11 .
Stigmatizasyon an depann fondamantalman
de jijman parapò ak distans lan avèk fatra a. Toutan
li tou pre, plis teritwa yo stigmatize ak rezidan
li yo. Ka estrèm yo se ka kokorat ak bayakou yo (fi gi
9 Wè tretman klasik asosyasyon ant lide salte ak polisyon
ke Mary Douglas pwopoze nan Purity and Danger
– An analysis of concepts of pollution and taboo
(Routledge, 1973 [1966]). Sou lojik stigmatizan ki asosye
“salte” ak “anomi”, li vo lapèn sonje deskripsyon sosyolojik
klasik tankou nan ka Etazini an, William Foote
Whyte: Street Corner Society. The Social Structure of
an Italian Slum (The University of Chicago Press 1943
[1993]), epi angletè a, Norbert Elias, The Established and
the Outsiders. A Sociological Enquiry into Community
Problems (Londres: Frank Cass & Co, 1976). Literati sa a
pèmèt nou ensiste, lefèt ke okontrè de moun ki fè politik
piblik yo sipoze a, epi nan kèk kontèks pwóp rezidan
nan zòn lan, dinamik stigmatizan yo tankou sila yo ki
dekri nan tèks sa a, yo lwen pou yo ta yon “privilèj” peyi
“pòv yo” oubyen sila yo nan “sid” lan. Sou asosyasyon yo
ant stigmatizasyon apwochman ak fatra a epi genesis
politik Leta yo sou jesyon vil yo, wè Alain Fauré, “Classe
malpropre, classe dangereuse. Quelques remarques à
propos des chiffonniers parisiens au 19eme siècle et de
leur cités », Recherches 29, 1977, pp. 79-102.
10 Nan liy nòt anvan na (epi tou nan nòt Goffman 1986
sa yo nap tounen sou yo apre), se reyèl “entouchabl
yo” nan mond sosyal sa a: premye yo se kolekte
fatra, epi dezyèm yo se netwayè watè yo.
Menm jan nou te di a, travay rechèch sa a chita
sou yon popilasyon k ap viv trè pwòch ak fatra a.
Men, okontrè ak vizyon omojeneize ki bati deyò,
obsèvasyon ètnografi , tou pre, montre yon linivè
de diferans. Nou idantifye prensip sa yo ki òganize
diferans sa yo:
(a) ekoloji, kòm li pwòch ak lanmè a, ak kannal
yo kote fatra a desann nan (sitou mineral), oswa ak
mache yo (gwo pwodiktè fatra òganik);
(b) kesyon istorik e jenerasyonal yo, asosye avèk
fòm yo ak presizyon ritmik okipasyon espas yo;
(c) enfrastrikti, nan sila yo ki gen rapò ak relasyon
kalite epi ak rejim pwopriyete kay yo oswa
atelye yo (pwopriyetè, lokatè, lwaye, elatriye), epi
nan sila yo ki gen aksè a sèvis kòm dlo oswa twalèt
yo, nan yon bò yo ka se ki ka tounen "rezidansyèl"
(gratis) oswa "komèsyal" (peye), ak
(d) opòtinite pou devlope aktivite ki pèmèt ou
jwenn lajan, tankou sa ki verifye nan wout yo ki gen
plis sikilasyon oswa nan zòn ki pi pwòch ak mache
yo, pi favorab ak kondisyon komèsyal, epi ak
blòk kote yo konsantre atelye yo, tankou sila yo ki
fè chodyè aliminyòm ki sèvi ak fatra tankou materyèl
brit ak gaz 12 .
Prensip sa yo ka rekonèt nan tout zòn lan, yo
montre konbinezon lokal inik ki pèmèt, nan yon
lan) li enpòtan pou konprann ke stigmatizasyon an pa
yon pwopriyete entregran moun yo oswa gwoup stigmatize
yo (pwòp), sa pwodui nan relasyon ant sa yo epi
sila yo ki soufri prejije yo ki enkòpore (oubyen yo santi
yo oblije a refi ze) valè moral yo ki asosye ak salte.
11 Pou konprann lojik stigmatizasyon an Ayiti, li enpòtan
tou pou konsidere espektatif elit yo sou povrete
ak pòv yo. Parapò ak sa a, wè Omar Ribeiro Thomaz
“Haitian elites and their perceptions of poverty and of
inequality” (2005).
12 Li enpòtan pou konprann ke diferan fason pou siviv
endividyèlman epi repwodiksyon familye nan kontèks
sosyal de ekstrèm povrete a kowòdone yon seri aktivite
ki enkli diferant fòm pou rezoud sa a, elatriye. Aktivite
yo ki bay lajan an, yo gen abitid trè limite, se pou
tèt sa a menm, li ekstrèmman enpòtan, kidonk tout chèn
relasyon yo nan yon pwen kelkonk, yo ekzije lajan: achete
manje oswa rad, peye yon dèt oubyen edikasyon pitit yo
(an Ayiti, yo peye lekòl piblik yo tou). Tankou nou pral wè,
nan zòn kote rechèch lan te fèt lan, kèk nan prensipal aktivite
yo ki pèmèt moun yo fè benefi s (genyen pwofi oswa
fè lajan), yo gen rapó ak rezo komèsyal fatra yo.
FATRA | 67