déchets. stigmatisations, commerces, politiques ... - Viva Rio en Haiti

zòn Pon Rouj lan, ou deja nan Site Solèy. Sa se yon
gwo zòn rezidansyèl kote gen plizyè atelye pou fabrike
objè an aliminyòm (sitou chodyè) epi an bwa.
Premye yo profi te fatra yo jwenn nan kannal yo, espesyalman
nan zòn Pon Rouj lan, apre lapli, pil dechè
plastik ak kawotchou (ki itilize tankou gaz) ak
metal (tankou fè, oubyen aliminyòm lan). Nan lari
yo ki gen anpil mouvman ki antoure mikwo-rejyon
sa a, gen plizyè balans pou acha / ak vant metal yo.
Nan moman nou t ap fè rechèch la, VR te gen yon
gwo travay nan zòn sa a, ki te te vize netwaye kannal
Pon Rouj la, ak prensipal lari kannal sa a, epi ak
enstalasyon poubèl (foto yo 10, 11, 12).
6. Nan lòt bò Pòtay Sen Jozèf la, travesan Gran
Ri an, nou antre nan zònTokyo an. Dèyè twotwa
a, kote Kay Nou an ye an, projè VR an, etann yon
zòn ki gen yon òganizasyon sosyo-espasyal ki inik.
Dansite popilasyon an epi ak istwa lojman nan zòn
sa a, yo sanble pi kout pase nan mikwo-rejyon 4
lan, ki pi devan l lan. Preske pa gen atelye, balans
pou peze oswa pwen acha / vant fatra (tankou nan
tout lòt mikwo-rejyon yo). Pa gen ni latrin komèsyal
epi kay kote moun rete yo, trè ra. Kontrèman a
lòt mikwo-rejyon yo, kote koridó yo pi kout, isit la,
yo systematikman rele yo lakou, tradisyonèlman
palan, ki vle di non yon espas nan tèritwa peyi a
kote fanmi pwolonje ayisyen y ap viv lan 15 . Men,
lakou sa yo, montre tou yon reyalite trè varye. Gen
kèk nan yo bòs lan se mèt zòn lan, li ak rezidan yo
konsidere l kòm moun ki responsab pou mentni
13 Yon dialog ki swa avèk done resansman Viva Rio an,
sètènman li te kapab bay espas a nouvèl keksyon epi
ki enteresan.
14 Nan lari nan vil lan, Chen Janbe a se yon enpòtan sous
pwodiksyon fatra òganik epi sila yo ki pa òganik (asièt
katon, pa ekzanp, ki te itilize nan lokal ki nan zòn plis ou
mwen rich yo, se pa nan zòn kote rechèch lan deroule an,
kote jeneralman manje an sèvi nan asièt an metal). Nan
zòn rechèch sa a, twa eleman incidem dirèkteman nan
enpòtans restoran nan lari yo: kay yo pa gen yon lokal ki
resève pou fè manje a, lefèt ke anpil nan kwuizin sa yo
nan lari an, yo nan yon limit ki melanje ant inivè domestic
yo ak piblik: yo fè manje an pou kliyan yo, epi tou pou
paran yo, zanmi yo, anpil peye tou swuit, kèk aprè, gen lòt
ki pa janm peye. Sou jeneralizasyon restoran ki nan lari
yo nan vil la, wè Carlie Eugene, “Restaurant de rue à Portau-Prince:
le phénomène Chen Janbe”, Mémoire de License,
Faculté d’ethnologie, Université d’Etat d’Haïti, 2001.
15 Tadisyonèlman, nan seksyon riral Ayiti an, Lakou an
menm tan se yon espas kote yon fanmi rete epi se yon
enfrastrikti nan lokal la, ansanm ak bon fonksionman
twalèt yo. Kèk rezidan yo se “fanmi bòs lan”,
pitit li yo, pitit pitit li yo, fi yèl li yo, restavek 16 . Men
gen tou, pami moun k ap viv nan lakou yo, sa ki
lokatè yo, pa santi yo gen relasyon fanmi ak boss
lan. Gen kek lakou ke boss lan pa rete menm kote
an, li ale sèlman oswa l voye yon moun pou touche
lwaye an. Gen kèk lakou ki gen istwa konfl i ki
an rapò ak yon long peryòd «vyolans» nan dekad
1990 ak komansman 2000 yo, lè ansyen bòs lan te
mouri oubyen li te kite lokal lan epi li te ranplase
pa yon lòt moun, yon ansyen rezidan oswa nan
kèk ka, yon chèf yon gwoup ame, jis ka nojou se li
yo dwe peye lwaye a (foto yo 13, 14).
4. GRANNÈG JETE MALERÈ RANMASE
Yerachi sosyal la ak lojik stigmatizasyon an
parèt ak tout fòs li nan pwovèb kreyòl sa a: «Sa
yon gwo pwason jete, yon pòv itilize l». Toujou gen
yon moun anwo kap jete epi yon lòt anba kap itilize
sa moun anwo a pa bezwen an. Fraz sa a, revele
pèsepsyon egi sou inegalite ak yerachi sosyal,
epi li poze ankò yon lòt pwen enpòtan: nan nesesite,
tout bagay yo ka itilize, reitilize, trete oubyen
vann, sa ki se tenten fatra pou kèk moun li pa sa
pou lòt moun, anbrèf, objè yo ki konsidere tankou
fatra yo gen lavi sosyal apre yo jete yo 17 .
lye pou seremoni rityèl, lye kote yon gwo fanmi rete, sen
l yo (lwa vodu yo), ak zansèt yo (tradisyonèlman, se nan
lakou an mò fanmi yo repoze). Sou lakou nan vil yo (zòn
iben yo) wè rechèch (ki te fèt nan menm zòn nan Pótoprens)
pa Louis Herns Marcelin, “La Famille Suburbaine
à Saint-Martin, Port-au-Prince”, Mémoire de License,
Faculté d’Ethnologie, Université d’Etat d’Haïti,
Port-au-Prince, 1988.
16 Restavèk la se yon pèsonaj ki se yon konsantre nan
relasyon ki genyen ant fanmi, yerachi sosyal ak istwa
epi paradoks aprè esklavaj ayisyen an: sa yo se timoun
ki sòti andeyò nan gwo fanmi riral yo ke yo voye pou
yo viv nan yon rejim semi-esklavaj nan fanmi yo k ap
viv nan vil yo, anpil fwa se nan rejyon ki trè pòv, tankou
jan nou te verifye nan ankèt nou an.
17 Menm si yo pa pale espesifi kman de fatra a, sou vi
sosyal objè yo, wè Arjun Appadurai, The Social Life of
Things. Commodities in Cultural Perspective. Cambridge:
Cambridge University Press, 1986.
FATRA | 69