Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III
sintagmek, aditz multzoek eta abarrek- edo hemendik beheragoko
osagaiek, -morfemek, adibidez- zer nolako distribuzioa duten erabakitzea oso
erraza da. Hizkuntz elementu baten distribuzioa elementu hori ager daitekeen
testuinguru desberdinak dira. Horrela, testuinguru beretan ager daitezkeen
elementuek distribuzio bera dutela esango dugu eta distribuzio bera duten
elementuek kategoria bat osatuko dute. Horrela, neke handirik gabe, asma
daiteke perpausak duen egitura -jerarkia erakusten duen egitura- zein den.
Baina perpausekin ezin dugu era berean jokatu. Perpausa gramatika unitate bat
dugu, baina bere osagai guztien artean mugapen eta lotura distribuzionalak ezar
daitezkeen bitartean, bera, berez, ezin daiteke goragoko klase distribuzional
batean sartu. Alegia, perpausez osatutako perpaus ez den beste goragoko
"kategoriarik" bilatzen ezin gara hasi. Zenbait perpausez perpaus elkartuak
osatzen badira, jakina, arazorik ez da perpaus elkartu hau ere aztertzeko, baina
perpaus desberdinek osatzen duten testua perpausa ez bada, perpaus segida bat
baizik, ezin dugu perpausari aplikatu diogun analisi-metodoa aplikatu.
Distribuzio nozioa trukagarritasunean oinarritzen da eta ezin zaie aplikatu
perpausei. Izan ere, perpausa, bestelako ezein forma gramatikalen barman ez
dagoen modu 000 eratze linguistiko askea da distribuzioari dagokionez. Hor
bilatu behar da gramatikak bere buruari ezarri dion muga horren zergatia. (Ik.
Bloornfield, Language, 170)
Gure helburua, hortaz, ez da testua aztertzea, perpausa baizik. Baina
sarritan perpausetan nolabait aurreko perpausari, edo ondokoari ere bai
zenbaitetan, erreferentzia egiten dioten elementuak -aditzondoak, gehienetanaurkitzen
dira. Elementu hauek perpausaren barman agertzen direnez, gure
gramatikak jaso egin behar ditu.
Sarrera honen ondoren badakigu, hortaz, zein izango den gure aztergaia:
perpausa, hau baitugu geure gramatika azterketaren lehengaia eta oinarrizko
unitatea (ik. EGLU 1, 27 hh.).
Perpausetik beherako elementuak ez dira bere eskuko unitateak, haren
osagaiak baizik. Osagai mailakatuak, gainera. Goitik behera abiatuz, perpausa
izen sintagmaz eta aditz sintagmaz osatua dagoela esan genezake, aurrena;
gero, hauen osagai diren izena, izenlaguna, adjetiboa eta gainerako
mugatzaileak alde batetik, eta aditza, adizlagunak eta gainerako izen sintagmak,
bestetik. Eta horrela aurrera, azken osagaietaraino iritsi arte. Har dezagun,
esate baterako, geure gramatikaren lehen adibidea (EGLU 1,27 orr.):
6
(4) Liburu bat emango dizut.