bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

13
zo'n publiek begint zich pas in de twaalfde eeuw blijvend af te tekenen. Maar hoe
kwam dat dan?
Op elk terrein zien we in de twaalfde eeuw ingrijpende vernieuwingen ontstaan,
die te zamen vooral als kenmerk hebben dat leken een eigen cultuur gaan ontwikkelen.
Om te beginnen worden ze vanuit de kloosters met hun schrijfcultuur directer
benaderd. We zien in de twaalfde en dertiende eeuw allerlei kloosterhervormingen
plaatshebben, tot aan het stichten van geheel nieuwe orden toe. Dat staat in het teken
van een sterke toenadering tot het volk, dat steeds meer weggroeide van het
ingewikkelde Latijnse ritueel van de kerk en naar de mening van vele geestelijken
terugviel op de oude, Germaanse gewoonten en gebruiken.
Wereldse kennis omtrent natuurkunde, wiskunde, medicijnen en astrologie begint
binnen te stromen uit de Arabische wereld, doorgaans via Spanje. Zoals zo vaak
bevorderen vijandige contacten (de kruistochten) ook het handelsverkeer en de
uitwisseling van wetenschap en cultuur. Zeer waarschijnlijk oefenen wereldse
omgangsvormen met betrekking tot de liefde grote invloed uit op het adellijk vertoon
aan de westerse hoven.
En dat is een derde punt. De adellijke hoven vertonen vanuit politieke
ontwikkelingen een groeiende behoeft om zich te manifesteren, ten opzichte van
elkaar maar ook ten opzichte van het lagere volk. Ze willen zich onderscheiden van
de massa, door een eigen cultuur te propageren van wereldse aard die moet getuigen
van verfijnde regels en omgangsvormen. Begrippen als riddereer en hoofsheid gaan
in deze wereld een voorname rol spelen.
Ten slotte zijn er de steden, die eveneens vanaf de twaalfde eeuw in de Zuidelijke
Nederlanden snel aan betekenis winnen. Daar ontwikkelt zich de onafhankelijke
stadsbewoner, de burger die op eigen kracht vanuit de handel en later de eerste vormen
van industrie aan het eind van de middeleeuwen de macht naar zich toe weet te
trekken.
Al deze bewegingen worden zichtbaar in de twaalfde eeuw. Ze houden een
verbreding en verwereldlijking in van kennis en cultuur, waarvoor het Latijn bij lange
na niet meer toereikend kan zijn. Juist literatuur in de volkstaal speelt bij deze
ontwikkelingen een voorname rol. Het streven naar macht en een eigen identiteit
vindt daarin een uitstekend hulpmiddel. Dichters moeten aan de hoven, en later in
de stad, Gods bedoelingen verduidelijken op aarde. Tevens dienen ze de roem te
vestigen van allerlei adellijke huizen door het (soms verzonnen) voorgeslacht te
bezingen, lering te verstrekken en ook verstrooiing te bieden waarmee men de duivelse
ledigheid kon bestrijden. Men zegt wel dat de mens zichzelf in de twaalfde eeuw
leert ontdekken. En de literatuur in de volkstaal is een belangrijk hulpmiddel bij het
zoeken naar een eigen identiteit in de gemeenschap. Het individu wordt
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen