bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

46
allerlei motiveringen: de soeverein is te zwak, neemt foute beslissingen, stelt
buitensporige eisen of handelt onrechtvaardig. En men verbreekt de eed van trouw.
Het beruchtste geval was dat van de hertog van Normandië, Willem de Veroveraar,
die in 1066 brak met zijn leenheer, de Franse koning, overstak naar Engeland en daar
de Angelen en de Saksen versloeg. En daarmee werd hij de grondlegger van een
nieuw machtsblok in Europa, het Anglonormandische rijk.
Maar ook op kleinere schaal was de trouweloosheid van de vazallen een constante
bedreiging voor de grote, feodale rijken. In feite representeert dit de naderende
afbrokkeling en ineenstorting van deze maatschappij-ordening, die aan het eind van
de middeleeuwen zou leiden tot het type van de nationale staten met een centrale
regering en een parlement zoals wij dat nu kennen. Doch zover is het nog lang niet
in de elfde en twaalfde eeuw, zeker niet naar de mening van de in opdracht werkende
hofdichters. In feite proberen ze met die ridderromans de oude staat en glorie van
het feodale rijk vast te houden, door het te grondvesten met verwijzingen naar de
ideale tijdperken waarin de basis daarvan gelegd zou zijn. Helaas zijn het steeds
trouweloze en goddeloze vazallen, zeggen deze teksten, die vruchteloos (!) probeerden
om de door God voor eeuwig en altijd ingestelde rijken te gronde te richten. Dat
geldt ook voor de heidenen, die van buitenaf proberen de christenwereld te vernietigen.
En hoe je met hen moet afrekenen, wil de ridderliteratuur eveneens laten zien (het
Roelandslied!).
Karel ende Elegast
De ridderromans bespreken graag extreme gevallen, want daar kun je het best van
leren. Bijvoorbeeld wat trouw is. Elegast, een jonge ridder aan het hof van Karel,
wordt in de Karel ende Elegast vanwege een kleinigheid voor eeuwig verbannen.
Als roofridder moet hij nu in zijn onderhoud voorzien, andere mogelijkheden zijn
er niet voor een ridder die vogelvrij is verklaard. Maar hij steelt alleen van de rijken
en hij laat de armen van zijn buit meedelen. Nu zou je, als middeleeuwse luisteraar,
kunnen denken dat Elegast alle reden heeft voor wraak op de koning die hem zo
onrechtvaardig heeft behandeld. Niets daarvan. Ook in deze miserabele
omstandigheden blijft hij Karel trouw.
Dat blijkt als God deze misstand gaat rechtzetten. Immers, zo'n feodaal rijk met
Karel als soeverein vormt de uitdrukking van zijn wil. En als er menselijke fouten
gemaakt worden, dan zorgt hij dat het weer goed komt, op voorwaarde dat die mensen
hun godsvertrouwen bewaren. Echte afvalligen en goddeloze verraders richt hij
natuurlijk te gronde.
Zoals het bij een voorbeeldig verhaal hoort, laat de tekst dit door het
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen