bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

52
duidelijk zijn dat de oorspronkelijke bedoelingen achter deze verhalen daarbij steeds
veranderen, zowel door toedoen van de bewerkers en hun opdrachtgevers als door
de vraag en de reacties van het wisselende publiek.
Oosterse en klassieke stof
Maar in oorsprong kunnen de ridderromans steeds verbonden worden met dynastieke
belangen van vorstenhuizen. Naast Karel en Artur is er ook een stofcomplex dat zich
richt op de klassieke helden van de Grieken en vooral van de Trojanen, zoals
Alexander de Grote en Aeneas. Die wereld leefde nog direct voort in het oude
Oostromeinse rijk, dat onder de naam Byzantium tot aan het eind van de
middeleeuwen intact bleef. Vele Europese edelen willen zich als afstammeling zien
van in het bijzonder de Trojaanse helden. En dat levert dan een golf op aan
ridderromans over deze helden, die weer opgezadeld worden met allerlei
middeleeuwse idealen en ambities. Dat begint ook al in de twaalfde eeuw aan de
hoven in het immense Rooms-Duitse keizerrijk, dat zich uitstrekte van de Oostzee
tot ver in Italië. Deze waren geografisch en politiek het meest verbonden met de
erfenis van het oude Rome. In Duitse dialecten,ook in de omgeving van de
Nederlanden (Hendrik van Veldeke), bloeien deze oosterse en klassieke ridderromans
het eerst op.
Het ligt voor de hand dat het contact met de bewoners van wat wij nu het
Midden-Oosten noemen in deze verhalen een belangrijke rol speelt. Immers, die
klassieke helden leefden voort in de oosterse wereld van Byzantium. Maar
tegelijkertijd was Europa in een diepgaand conflict gewikkeld met het oosten over
het Heilige Land, Palestina, waar Jezus geboren was en gewerkt had. Dat was nu
bezet door heidenen, althans naar de visie van de Europese christenen. Het werd een
heilige plicht woor elke edelman om de bevrijding van het Heilige Land na te streven.
En men probeerde dat te organiseren met behulp van kruistochten.
Vanaf het eind van de elfde eeuw gebeurt dat verschillende malen, maar zonder
blijvend succes. Dat lag doorgaans niet aan de voorbereidingen. De hele adel werd
zó opgepept en in een roes gebracht dat een beetje ridder zich moeilijk kon permitteren
om niet te gaan. Om de stemming er goed in te brengen, werd er eerst gemoord in
de Europese gemeenschappen van de uitgezwermde joden. Dat was immers ook
heidengebroed, en die waren bovendien de hoofdschuldigen aan de moord op Jezus.
Daarnaast vormden de Karel-romans een geschikt propagandamiddel. Want hiervoor
kon Karel eveneens als model dienen. Had hij niet roemvol gevochten tegen de
heidense Moren in Spanje? De haat tegen de bewoners van het Midden-Oosten werd
ruim gevoed in een aantal van die Karel-romans. Het zijn lafhartige honden, die nooit
vertrouwd kunnen worden omdat ze immers de christelij-
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen