bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

45
eeuw. Maar zo is de situatie nu zeker niet, en dat hangt natuurlijk samen met de
andere waardering en het andere gebruik dat wij van het verleden maken. Want van
historische belangstelling zoals wij die kennen, is in de middeleeuwen nauwelijks
sprake. Men ontleent aan het verleden vooral bruikbare voorbeelden en gegevens
voor de eigen tijd. Daarbij heerst tegelijkertijd de gedachte dat het verleden (vooral
de bijbelse en de klassieke oudheid) van alle tijden is en dus steeds aanwezig om het
heden te verduidelijken. Klassieke helden en bijbelse figuren worden niet alleen
uiterlijk gepresenteerd als middeleeuwers, ze zijn bovendien uitgerust met
middeleeuwse wensen en dromen omtrent de inrichting van de eigen werkelijkheid.
Karel de Grote gaat in de middeleeuwen functioneren als de modelvorst aller
tijden. Vooral de Franse koningen bevorderen deze gedachte, want zij voelen zich
de directe erfgenamen van zijn rijk. Vandaar dat aan hun hoven voor het eerst deze
literatuur ontstaat. Van Karels avonturen en wijze beslissingen kan men leren hoe
het nú moet. En omgekeerd verstrekken de Franse koningen meer glorie aan hun
troon door de stamvader ervan zo hoog mogelijk op te hemelen.
In het bijzonder de eigentijdse problemen uit de elfde en twaalfde eeuw worden
geprojecteerd in de zogenaamd waar gebeurde verhalen rond Karel en zijn vazallen.
Op die manier kan men tonen hoe zulke problemen in principe aangepakt dienen te
worden. Het is dan ook veelzeggend dat vrijwel al de ons bekende verhalen draaien
om ruzies tussen de vorst en zijn vazallen en tussen de vazallen onderling. Want dat
zijn nu typisch de problemen die men in toenemende mate in de Europese feodale
staten ondervond. Aan het hoofd van zo'n immens rijk stond de vorst (soeverein).
Om zich heen heeft hij een kring van hoge vazallen, die van hem een groot stuk land
in leen hebben gekregen (vandaar ook wel: leenmannen). In ruil voor de baten daarvan
moeten ze de soeverein diensten verlenen en vooral bijstaan met manschappen en
goederen in oorlogssituaties. En die waren er bijna permanent. Bovenal zwoeren ze
eeuwige trouw aan de soeverein, waarmee de overeenkomst bezegeld werd. Deze
hoge vazallen vormden tevens zijn raad. Ze konden titels dragen als graaf en hertog.
Op een lager plan herhaalde deze situatie zich verschillende keren, in die zin dat een
vazal weer leenheer was van een aantal lagere leenmannen, overigens altijd van adel.
Zo'n rijk stond of viel bij de trouw van die hoge vazallen. Want natuurlijk waren
ze in hun eigen graafschap of hertogdom ook een soort koninkje. En de soeverein
kwam maar hoogst zelden langs, terwijl van een centrale regering in een hoofdstad
geen sprake is. Vandaar dat we Karel, maar ook de latere middeleeuwse vorsten,
steeds op allerlei verschillende plaatsen aantreffen. De soeverein was inderdaad
permanent onderweg in zijn rijk, van de ene burcht naar de andere. Op kleine en
grote schaal begint zich nu een toenemende opstandigheid van deze vazallen af te
tekenen, op grond van
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen