bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

54
zulks toch niet lukte - je moest hun alleen maar een klein zetje geven en ze waren
bekeerd. En dan was het Heilige Land ook bezet door christenen!
De menselijke ziel is van nature christelijk. Deze gedachte ligt ten grondslag aan
de in onze ogen wel erg optimistische bekeringsijver. De grond ligt natuurlijk niet
alleen in het mislukken van de kruistochten. Allerlei andere factoren leidden eveneens
tot die veranderende houding ten aanzien van de oosterlingen. Juist door die militaire
expedities kwamen ook intensieve andelscontacten tot stand, waarmee gedragsvormen,
andere cultuuruitingen en wetenschap eveneens werden overgedragen. Er groeit
begrip en waardering voor de oosterse wereld, al zal de argwaan steeds weer blijven
opbloeien. Want van dat bekeren komt ook niet veel terecht.
Verspreiding van de ridderromans
Zo is het ontstaan van de ridderroman steeds te verbinden met het ontwikkelen en
propageren van ideale levenshoudingen en levensvormen tegenover de eigentijdse
problemen. Het verleden is daarbij een onuitputtelijke bron voor op elke gewenste
maat te snijden argumenten en modellen. Toch wordt steeds alles als waar
gepresenteerd. Dat betekent niet dat iedereen alles zo maar slikte. De onderlinge
concurrentie met de modellen uit het verleden blijkt ook uit het in twijfel trekken
van de historische betrouwbaarheid van menige ridderroman. Dichters als Jacob van
Maerlant roepen luidkeels dat er veel gelogen is in die verhalen om een minderwaardig
publiek te behagen. Hij zal èchte geschiedenis schrijven en hij doet dat in zijn Spieghel
Historiael, een immens werk dat nooit afkwam. En natuurlijk levert ook hij de
geschiedenis vertekend op, in het spoor van de wensen van zijn opdrachtgevers, om
een begrijpelijk en bruikbaar verleden te hebben. Dat neemt echter niet weg dat hij
wel degelijk moeite doet om van de best beschikbare bronnen gebruik te maken.
De ridderromans ontlenen hun tot ver in de zestiende eeuw voortdurende
populariteit bij lange na niet alleen aan de propagandawaarde voor onderscheiden
hoven. Die verklaart wel in hoge mate hun ontstaan en eerste verspreiding. Zo zien
we dat de in de dertiende eeuw opkomende macht van de Bourgondiërs zich op haar
beurt tooit met een eigen ridderepiek, vol hoofse liefdesproblemen, als uitlaatklep
voor de spanningen die op dat punt de hofkliek gingen benauwen. Een goed voorbeeld
daarvan is de Borchgravinne van Vergi, in 1315 bewerkt naar een Frans voorbeeld.
Maar vanaf het begin speelt de voordracht van ridderverhalen tijdens en na
banketten ook een rol bij de verstrooiing. Ledigheid en verveling vormden naar
christelijke opvatting een ernstige bedreiging voor een deugdzaam leven. Steeds lag
de duivel op de loer om in zulke situaties toe te slaan.
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen