bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

IV
Van luisteren naar lezen
34
Wat is nu eigenlijk de bedoeling van die handschriften, gegeven dat de literatuur nog
voor een belangrijk deel mondeling beleefd werd? Ze waren zeker niet allemaal
bestemd voor persoonlijk gebruik, om er in je eentje uit te lezen. Dat komt overigens
wel eens voor. Meestal zien zulke handschriften er mooi uit met hun rijke illustraties
en zijn ze bestemd voor de bibliotheek van een voornaam heer.
Maar de meeste handschriften met literaire teksten, en zeker die van papier, hadden
in de eerste plaats andere functies. Ze werden vaak aangelegd om uit voor te lezen.
Een enkel handschrift bevat aanwijzingen die dat te kennen geven. Er komen dan
allerlei tekentjes in de tekst voor, die bedoeld zijn om een voorlezer van dienst te
zijn: sprekerswisselingen in de directe rede worden in de marge aangegeven, bij
persoonlijke voornaamwoorden wordt de naam toegevoegd op wie dat slaat, en in
het algemeen verschijnen tekentjes op plaatsen waar een voorlezer door de lengte
van de zin in de war zou kunnen raken. We denken dat aan de hoven de hofkapelaan
ook als taak had om de mensen te verstrooien met het voorlezen van spannende
ridderromans. En door hen werden dat soort handschriften dan gebruikt.
Er zijn ook handschriften die het repertoire bevatten van de rondtrekkende
beroepsentertainers. Dat zijn heel andere figuren dan die voorlezers. Ze konden ter
plekke uit hun hoofd bekende stof brengen of gelegenheidsteksten die bij bruiloften
en partijen hoorden. Nu is het mogelijk dat ze hun repertoire ook in opgeschreven
vorm bij zich hadden, om zo nu en dan nog eens door te kijken en te repeteren. Een
enkel handschrift doet sterk aan zo'n gebruik denken. Het is van papier, nogal slordig
geschreven, vol strepen en doorhalingen, in een formaat dat je gemakkelijk in je zak
kon steken. Soms zie je nog de vieze vingers van herhaaldelijk opslaan, onder
omstandigheden waarbij de gebruiker niet altijd even schone handen had. Bovendien
staan er
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen