bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

Barrières
6
Het is duidelijk dat deze manier van omgaan met oudere teksten heel wat inspanning
kost. Je moet allerlei barrières nemen. In de eerste plaats is er het probleem van de
taal. Gelukkig worden steeds meer teksten uit de middeleeuwen in een moderne
vertaling gegeven. Maar iedereen weet dat er veel verloren gaat door dat vertalen.
Hoe moet je die typische verteltoon van de ridderroman in verzen overbrengen? Er
wordt een stijl gebruikt die te maken heeft met de mondelinge voordracht van deze
teksten: een beetje van ‘en toen en toen en toen...’ In modern Nederlands overgebracht,
doet dat algauw wat kinderachtig aan. Denk aan je schoolopstel van vroeger over
een dagje naar de dierentuin.
Maar wat moet je dan? Je kunt er moeilijk geschreven literatuur van maken, in
een stijl die wij daarvoor passend vinden. Misschien is het toch beter om maar die
oorspronkelijke taal te geven, met allerlei verklaringen onder aan de voet van de
bladzij. Een bij-effect is dan dat Middelnederlands vaak een wat grappige indruk
maakt, terwijl dat natuurlijk helemaal niet bedoeld is. Datzelfde geldt bijvoorbeeld
ook voor Zuidafrikaans.
De grootste problemen bij het historisch lezen van oudere literatuur worden echter
gevormd door de onbekendheid met de wereld en ideeën waarnaar verwezen wordt.
Die teksten zijn eenvoudig niet voor ons geschreven. Allerlei toen vanzelfsprekende
dingen zien wij helemaal niet meer. Draai een plaat van de cabaretier Wim Kan uit
de jaren zestig en je begrijpt er bijna niets meer van, terwijl je de zaal op de plaat
steeds hard hoort lachen. Niet alleen allerlei zakelijkheden en namen zijn we vergeten,
ook ideeën, visies, taboes uit die tijd kennen we nauwelijks meer. Is Wim Kan dus
flauw? Zo'n oordeel is gewoon niet aan de orde. Tenzij je die hele wereld waaraan
zijn teksten refereren weer probeert op te roepen.
Neem nu het volgende tekstje, dat een klerk van graaf Willem V van Holland in
1351 noteerde in de marge van het dikke rekeningenboek dat hij moest bijhouden:
Ghebenedijd zo moet hi zyn
die vanden water maecte wyn
Verder niets. Eerst moeten we de taalvormen oplossen. Dat is in dit geval niet zo
moeilijk: ‘Gezegend moet hij zijn/die van het water maakte wijn’. Je begrijpt dat er
woordenboeken en grammatica's van het Middelnederlands bestaan. Nu verder. Wie
is eigenlijk die ‘hij’? Een historicus uit onze tijd had daar geen moeite mee. Hij
verbond het tekstje onmiddellijk met zijn eigen wereld, want hij las het als ‘leve de
man die het bier uitvond!’ Dat zou dan volgens hem een soort grap zijn, in de lijn
van onze carnavalsliedjes, van een
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen