bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

59
ren uit te breiden - en met succes - door deze literatuur in de vorm van geïllustreerde
leesboeken opnieuw te presenteren. De Borchgravinne van Vergi, oorspronkelijk
een Franse ridderroman uit de dertiende eeuw, laat verschillende fasen van zulke
aanpassingen zien. Naast de Franse tekst kennen we twee Middelnederlandse
bewerkingen uit de veertiende eeuw en een gedrukte prozaversie uit de zestiende
eeuw. Details met betrekking tot de hofsituatie verdwijnen of veranderen in de
Middelnederlandse versbewerking. Als in de Franse tekst de hertog een woedeaanval
krijgt aan tafel, moet hij volgens de hoofse regels toch zijn emoties opkroppen tot
de maaltijd beëindigd is. In onze tekst stuift hij meteen van tafel op om zijn hart te
luchten.
Opvallend is ook een kleine maar veelzeggende aanpassing in een passage waarin
de burggravin haar minnaar nakijkt, die 's ochtends vroeg uit een achterdeurtje van
het kasteel vertrekt. Ze doet de deur dicht, staat er in de Franse tekst, en kijkt hem
na net zolang als haar ogen hem kunnen volgen. Dat vindt de Middelnederlandse
bewerker gek, immers ze had de deur toch al dichtgedaan! Hij maakt ervan: ‘Toen
is de ridder vertrokken. En de dame liet de deur op een kiertje openstaan’. En dan
kijkt ze hem ook na. Het probleem is natuurlijk dat de bewerker zich moeilijk een
achterdeurtje met een raampje kan voorstellen. Die waren er ook niet in de stad. Zelfs
was nog lang niet alles van steen. En alleen sommige van die huizen en gebouwen
hadden ramen, maar dan grote, met gebrandschilderde voorstellingen.
Nog veel verder gaat de prozabewerking in de zestiende eeuw. Aan het begin is
er een heel toernooi bij verzonnen. Verder wordt er nu ook beschreven wat er in de
slaapkamer tussen de gelieven plaatsvindt, iets dat naar hoofse opvatting alleen maar
gesuggereerd kon worden met verhullende beeldspraak. En het gebruikelijke feest
dat de hertog organiseert op de hofdag met Pinksteren zegt de zestiende-eeuwse lezer
niets meer. Wat weet hij van zulke gebruiken als de hofdag, die de landsvorsten op
christelijke feestdagen plachten te houden? Er wordt toegevoegd, als motivering voor
het feest, dat de hertog óók op die dag jarig was. En zo is een groots hoffeest
toegankelijk gemaakt als een verjaarspartijtje!
Ook in de stijl en de manier van vertellen gebeurt het een en ander. Voor een
belangrijk deel was dat het gevolg van de overschakeling van een luisternaar een
leessituatie, hetgeen in de eerste plaats blijkt uit de omzetting in proza. Maar er
worden ook zegswijzen en spreekwoorden toegevoegd die corresponderen met de
wijze waarop burgers hun greep op de werkelijkheid proberen te verstevigen.
Spreekwoorden suggereren immers dat je de wereld begrijpt. De Floris ende
Blanchefloer maakte in de zestiende eeuw eveneens carrière als leesboek. En in deze
versie van het verhaal worden de oorspronkelijk hoofse Floris de volgende woorden
in de mond gelegd: ‘Alle lust, blijdschap of hoop, die mijn amoureuze gemoed
aanspoorde, is mij
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen