bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

64
verband met de voortplanting. Maar zogauw je het leuk vond of er genot aan
ontleende, zat je fout. En dat betekende dat zo'n beetje iedereen van tijd tot tijd een
duivelse bezetenheid in zichzelf kon vermoeden, dus alweer angst, om te bezweren
met grappen en grollen.
Burgermoraal
Maar het voornaamste is toch dat dit soort teksten (voordrachten en toneelstukjes)
nieuwe gedragsregels testen en bevorderen. Steeds wordt er scherpe kritiek geuit,
met de suggestie dat er ander en beter gedrag mogelijk is. En het gaat dan om zaken
die men in de stad vanuit nieuwe opvattingen over de maatschappij belangrijk gaat
vinden. De noodzaak om hard te werken, te investeren, zuinig te zijn en voor jezelf
te kunnen zorgen wordt gedemonstreerd door te laten zien waartoe het tegendeel van
dat gedrag leidt. In onze tijd zijn nogal eens misverstanden ontstaan over deze teksten,
omdat het net lijkt alsof het ongewenste gedrag wordt aangeprezen. Men heeft echter
de ironie over het hoofd gezien, die hoort bij de tijdelijk omgekeerde wereld van het
carnaval. Maar dat is ook een moeilijke zaak als we vijf eeuwen later alleen maar
met zo'n tekst zitten, terwijl we de medefeestgangers en de voordrager moeten missen.
Zeer geliefd in de vijftiende en zestiende eeuw was de voorstelling van een Gilde
van de Blauwe Schuit. Dank zij onder meer een rijmtekst van bijna 300 regels uit
het midden van de vijftiende eeuw kunnen we ons hier een voorstelling van maken.
Allerlei standen, beroepen en andere typen worden uitgenodigd om lid te worden
van het gilde. Ze mogen erin, op voorwaarde dat ze zich even zondig en verkwistend
blijven gedragen als ze al deden. Op grond van dat laatste zijn ze voor het
lidmaatschap aangezocht. Verlopen adel, verwende rijkeluiszoontjes, vraatzuchtige
monniken, geile nonnen en nog veel meer kunnen verzekerd zijn van een onbeperkte
voortzetting van hun brassen en vrijen. Op die manier zullen ze voor eeuwig wegvaren
in hun boot op wielen uit de geordende maatschappij, op weg naar de verdoemenis.
Hun levenswijze is schijn, en dat is wat de kleur blauw van de boot ook symboliseert.
Maar ze kunnen zich van het lidmaatschap ontheven achten, zegt de tekst er aan het
slot heel serieus bij, als ze hun wijsheid terugvinden, trouwen of rijk worden. En dat
moeten we begrijpen in de zin van: zich een gevestigde plaats in de maatschappij
weten te verwerven, naar gedragsregels die het omgekeerde zijn van wat zo luidruchtig
wordt aangeprezen.
Het is niet alleen deze tekst die de eisen van een burgermoraal in opbouw zo vrolijk
adverteert. Vele andere drukken dezelfde gedachte uit. Steeds is het een spotgilde
waarin het maatschappelijk drijfhout wordt verzameld en afgevoerd in schepen of
wagens. Soms staat de bestemming
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen