bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

83
was. Orpheus, de muzikant uit de klassieke mythology, wordt gebruikt om de
liefdesverzen schrijvende, hoofse ridder in de late middeleeuwen uit te beelden. En
de pantoffelheld die men zo graag bespotte aan het eind van de middeleeuwen wordt
geportretteerd naar Adam of naar Jozef de timmerman. Die werden immers ook door
vrouwen bedot of moesten vrouwenwerk doen. Want Jozef doet het huishouden als
het kindje Jezus geboren is. Toneelstukken en schilderijen laten dat zien. Hij licht
bij met een kaarsje, sprokkelt hout voor het vuur, kookt pap voor het kindje en wast
de vuile luiers. De klucht Lippijn, uit hetzelfde milieu als de abele spelen, toont de
onderworpenheid van zo'n pantoffelheld. Daarbij wordt Lippijn helemaal voorgesteld
als Jozef zoals men die in de middeleeuwen kende, een grijsaard druk bezig met het
huishouden. Er is niets nieuws onder de zon, zeggen zulke teksten. Alles is in de
bijbel aangekondigd en voorspeld.
Regels om te dichten
Men moet middeleeuwse teksten niet alleen maar lezen vanuit de hedendaagse
ideeënwereld. Anders verdwijnt er van alles. Slechts een klein gedeelte van die
vroegere gedachtenwereld is nu nog in die van ons meteen te herkennen. Maar het
meeste is veranderd, niet wèg, want wat wij denken en geloven, is voortgekomen uit
vroegere denkbeelden. Meer aan de oppervlakte ontmoeten we dit probleem, doordat
we de regels niet meer kennen die middeleeuwse dichters hanteren bij het maken
van hun teksten. Aan het begin klagen ze er vaak over hoe moeilijk het was om de
tekst te maken. Nachten hebben ze ervan wakker gelegen. En nòg is het resultaat
maar matig, ook omdat ze de vreemde taal niet voldoende beheersten waaruit ze
bewerkt hebben. Dat zeggen ze zelf. En of we dan toch maar hun inspanningen willen
waarderen.
Voor ons zijn zulke uitspraken nauwelijks een aanbeveling om te gaan lezen of te
luisteren. Maar als we denken aan wat sprekers in het openbaar nog wel doen, dan
valt er wel iets te herkennen. Ze proberen een beetje in het gevlij te komen met hun
voorgewende bescheidenheid. We moeten hen op voorhand al sympathiek gaan
vinden, het is de bedoeling dat we vervolgens welwillend gaan zitten luisteren. In
de literatuur doen we dat nauwelijks meer. Maar in de middeleeuwen was het
toepassen van deze regels die in de klassieke oudheid bedacht waren zeer algemeen.
Alleen lopen wij nu het gevaar heel letterlijk te nemen wat eigenlijk een andere
bedoeling heeft: sympathie verkrijgen van een samengestroomd publiek, dat goed
moet gaan luisteren.
Anders lijkt het wel alsof de Middelnederlandse literatuur gemaakt is door een
stelletje halfgeletterde brokkenmakers. De bewerking van de Floris
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen