bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

51
Ronde Tafel. Die heeft koning Artur laten maken om af te zijn van het onderlinge
getwist over wie de belangrijkste ridder zou zijn: iedereen zit nu op een zelfde soort
plaats, met Artur apart op een verhoginkje. Zo zijn de verhoudingen voor eens en
voor altijd duidelijk vastgelegd. Artur bevordert ook hoofse manieren, om hetzelfde
te bereiken. Door zelfbeheersing en vaste regels in acht te nemen, moet men leren
harmonieus met elkaar om te gaan. En door beschaafde conversatie, mooie kleren
en bedrevenheid in de sport (toernooien!) kan men zich onderscheiden van de ruwe
wereld buiten het hof. Vrouwen spelen daarbij een grote rol. In hun dienst worden
grootse heldendaden verricht tegen de vijand buiten de eigen, hoofse kringen. Die
buitenwereld bestaat uit boze ridders, maar ook uit draken en allerhande tovervolk
van onduidelijke samenstelling.
‘Hoofsheid’ betekent dus heel wat meer en vooral ook wat anders dan aardig zijn
voor vrouwen. De klap die Eggherics vrouw krijgt in de Karel ende Elegast wordt
nogal eens beschouwd als de voornaamste aanwijzing dat deze ridderroman niet
‘hoofs’ is. Nu is dat laatste zeker waar. Maar de grond voor zo'n typering ligt in de
presentatie van een wereld die geregeerd wordt door een strenge hiërarchie,
bloedwraak en trouw, en zeker niet door harmonie, gelijkheid en beschaafde
omgangsvormen. Dat die klap valt, heeft daar eigenlijk niets mee te maken. Vrouwen
in de Artur-romans krijgen ook wel eens een klap. En wie geeft die klap eigenlijk in
het verhaal? Uitgerekend de boef, de vuile verrader Eggheric. Als zijn vrouw in
verzet komt tegen zijn snode plannen, slaat hij haar zó hard in het gezicht ‘dat het
bloed haar meteen uit neus en mond stroomde’. Zo doen boeven dat. En dat heeft
niets te maken met het al dan niet ‘hoofse’ karakter van deze ridderroman.
De ridders hebben steeds de verheven taak om vanuit hun beschaafde hoven het
kwaad in een boze, goddeloze wereld te bestrijden. Daarbij laten ze ook wel eens
een steekje vallen, door eigen zwakheid of door toedoen van hun vijanden, en dan
moeten ze vreselijk lijden. De kampioenen onder hen, in de eerste plaats Lancelot,
doen soms denken aan Jezus. Die was immers ook op aarde gekomen om de
menselijke zondigheid op zijn schouders te nemen, teneinde de wereld daarvan te
bevrijden. De gelijkenis is zeker niet toevallig. Het is duidelijk dat de sprookjesachtige
avonturen van de ridders tegen het kwaad voor een belangrijk deel als een wereldse
vertaling van Gods strijd tegen het Boze bedoeld waren. En dat is dan verbonden
met de politieke propaganda tegen de beeldvorming aan de Franse hoven.
Deze Brits-Keltische romans rond koning Artur en zijn hof slaan geweldig aan in
geheel Europa. Eerst wordt er een hele reeks opgesteld in het Frans, vanaf de twaalfde
eeuw. Dat bleef immers voorlopig ook de beschaafde taal in het Anglonormandische
rijk. De beroemdste auteur was Chrétien de Troyes, die aan verschillende hoven
werkte. Algauw komen er bewerkingen en navolgingen in andere talen, ook in het
Middelnederlands. Het mag
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen