bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

67
moderne gezin ontstaat. Pas in onze tijd zie je weer enigszins verandering komen in
de traditionele taakverdeling tussen mannen en vrouwen zoals die in de overgang
van middeleeuwen naar de nieuwe tijd tot stand kwam.
Het spreekt vanzelf dat zulke ingrijpende veranderingen niet zonder slag of stoot
gestalte kregen. Vrouwen laten zich niet zo maar opsluiten in het huishouden.
Bovendien verdenken mannen in de stad hen van allerlei magische krachten, omdat
ze op het platteland met hun zalfjes en papjes als het ware regeerden over geboorten
en ziekten. En wisten ze niet altijd alles over iedereen? Bedenk goed dat de voor ons
normale informatiebronnen als krant, televisie, telefoon en dergelijke niet bestonden.
En vrouwen, vooral oudere, kwamen overal en waren bij alles betrokken. Niet ten
onrechte heeft men met deze toenemende angst voor geheimzinnige vrouwenmacht
ook de heksenwaan in verband gebracht. Want deze treft juist die oudere vrouwen
en begint uitgerekend aan het eind van de middeleeuwen (niet eerder), met een eerste
golf van vervolgingen tot het midden van de zestiende eeuw.
Vele satirische teksten, ook in de vorm van toneelstukken, drijven de spot met
vrouwen die hun plaats niet willen weten. Vooral hun bijgelovige praktijken moeten
het ontgelden, hun tomeloze belustheid in de liefde waarmee ze mannen te gronde
richten en hun luiheid bij het uitoefenen van huishoudelijke taken. Sloeries zijn het,
die liever langs de straten zwieren op zoek naar drank en mannen dan eten te koken
en het huis schoon te houden. Een komisch toneelstukje uit het begin van de zestiende
eeuw, Moorkensvel, voert een kwaadaardige moeder op, die haar zojuist getrouwde
dochter instrueert in het ringeloren van haar man. Verschillende echtgenoten heeft
zij er zelf ook zo onder gekregen. De dochter, Geesken, volgt haar raad op en weigert
haar kersverse echtgenoot alles, inclusief het schoonhouden van het huis. Hij is
verbijsterd. Maar zijn buurman heeft goede raad. Ze villen een zwart paard, Moorken,
en de echtgenoot smeert het vel in met zout. Daarna ranselt hij Geesken af en stopt
haar naakt in het gezouten vel. Ze zal alles doen wat hij zegt. Want anders gaat ze
weer in ‘Moorkensvel’!
Pantoffelhelden
Het is niet toevallig als in een bepaalde tijd en een bepaald milieu zulke teksten
verteld en opgevoerd worden. Want er zijn er een heleboel van dit type. En de humor
vormt juist de attractie om een breed publiek al lachend te kunnen overtuigen. Humor
is nooit vrijblijvend. Denk maar aan de Turkengrappen die het nu zo goed doen op
school en in het café. Ook de pantoffelheld moet het in deze tijd ontgelden, vanuit
dezelfde ontwikkelingen. Hij verstoort eveneens de gewenste orde, doordat hij zijn
vrouw niet onder de duim weet te houden. Zeer populair is zijn verbeelding als Jan
Hen of
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen