bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

Van verzen naar proza
42
Maar de voornaamste aanpassing van de oude rijmteksten voor een nieuw
(lees)publiek bestaat uit de omzetting in proza. Immers, dat rijm is nu ter
ondersteuning van onthouden, improviseren en luisteren niet meer nodig. Bovendien
raakt men er steeds meer van doordrongen dat de noodzaak tot rijmen leidde tot een
omslachtig woordgebruik, hetgeen zelfs de waarheid geweld kon aandoen. Want de
verzekering van kortheid en ‘waar gebeurd’ werd voor het moderne leespubliek de
garantie dat de spanning in het verhaal tijdens het lezen niet verloren zou gaan. In
1479 brengt Gerard Leeu ook een prachtig leesboek over de geschiedenis van Troje,
de oude stad die in de tijd van de Griekse dichter Homerus (achtste eeuw voor
Christus) door de Grieken met behulp van de list van het houten paard veroverd was.
De Trojaanse helden zouden toen over geheel Europa uitgezwermd zijn en overal
rijken gesticht hebben waarvan de middeleeuwse vorsten zich de erfgenamen voelden:
denk bijvoorbeeld aan de Orde van het Gulden Vlies van de Bourgondische hertogen
aan het eind van de middeleeuwen.
In het voorwoord van deze Historien van Troyen laat de uitgever nu weten dat
sommige geschiedschrijvers dit verhaal verprutst hebben met hun gerijmel:
Sommigen hebben deze historie met hun rijmen versierd, zodat menigeen
die het hoorde dacht dat het niet waar gebeurd kon zijn in die opgedirkte
vorm. En dat geldt ook voor het werk van de grote Homerus, die door de
dwang van mooie rijmvormen veel dingen verzonnen heeft die gewoon
niet waar zijn of die anders gebeurd zijn dan hij ze vertelt.
Daar doet Leeu niet aan mee. Hij - of beter gezegd de Franse bewerker wiens tekst
hij overneemt - verwijdert alle versiering en maakt er waarheidsgetrouw proza van.
Tenminste, zo wil hij het boek aan het publiek verkopen.
Opvallend is dat veel van deze prozaromans, als ontrijmingen van de oude
versteksten met ridderstof, toch van tijd tot tijd nog stukken in rijm bevatten, vaak
refreinen in de trant van de rederijkers maar ook nog wel de ouderwetse rijmvormen.
Het blijkt dat dit altijd passages zijn die zeer emotionele uitingen bevatten van de
hoofdfiguren, over liefde, wraak, smart en dood. Daarvoor achtte men het proza nog
niet geschikt. Persoonlijke weeklachten stonden op gespannen voet met het zakelijk
vertellende proza, vandaar nog steeds die onderbrekingen in rijm. Het zou nog lang
duren, tot aan het begin van de moderne roman in de achttiende eeuw, voordat men
het proza ook hiervoor geschikt ging vinden.
Zo zie je dat de situatie waarin literatuur beleefd werd en de nieuwe technische
ontwikkelingen voor het verspreiden van teksten van grote invloed zijn op het uiterlijk
en de inhoud van die teksten. In onze tijd zou je je kunnen afvragen wat de invloed
van radio, film en televisie is geweest, niet
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen