bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

31
samen voor een paar pagina's, die druk je zeg maar 500 keer af en daarna kun je de
letters weer opnieuw gebruiken om andere pagina's voor de druk gereed te maken.
En dàt gaf enorme tijdwinst bij de vermenigvuldiging van een tekst. Aanvankelijk
geloven de mensen hun ogen niet. Die drukkers lijken wel tovenaars! In het begin
zwerven ze soms rond met hun materiaal en geven als goochelaars voorstellingen.
In Parijs komt zo iemand met zijn knechten bijna op de brandstapel, omdat hij een
gegeven tekst na enige uren in een gehele oplage onder de verbaasde toeschouwers
wist te verspreiden. Dat kan toch niet, daar moet de duivel wel achter zitten!
De experimenten met het ‘kunstmatig schrijven’ hebben het eerst succes in het
Rijngebied in Midden-Duitsland. Vooral Johan Gutenberg in Mainz weet in 1440-1450
volwaardige produkten tot stand te brengen, onder andere een volledige bijbeltekst
in het Latijn. In elk geval zijn de eerste drukkers voornamelijk Duitsers, die zich al
snel overal in Europa vestigen. Maar de kunst wordt gauw afgekeken en verder
ontwikkeld, vaak vanuit voormalige kopiistencentra, zowel in de stad als bij de
kloosters. Onder de eerste drukkers vinden we eveneens veel goud- en zilversmeden,
die immers vertrouwd waren met de metaalbewerking die voor het gieten van de
letters nodig was. En ten slotte zijn het ook vaak studenten en geleerden die de gok
waagden. Hun inbreng vloeit voort uit de belangstelling voor het verzamelen,
bewerken en verspreiden van allerlei tekstmateriaal.
Rond 1470 start op grote schaal bedrijvigheid van drukkers in de Nederlanden,
bij kloosters, in steden met hoger onderwijs maar ook op allerlei andere plaatsen
waar iemand op het idee kwam de nieuwe techniek te beproeven, soms alleen maar
als hobby. Dat het drukkersbedrijf een speciale bedrijfsvoering vereist, ontdekken
de meesten algauw, tot hun schade en schande. Je kunt de techniek dan wel onder
de knie hebben, je moet ook de juiste teksten weten te vinden waarvoor een bepaalde
markt aanwezig dient te zijn of gecreëerd moet worden. Een heleboel gaan er dan
ook failliet na korte tijd of verplaatsen hun atelier naar steden waar een ruim
afzetgebied gevonden kon worden. Rond 1500 is er in de Nederlanden enige
duidelijkheid hierover ontstaan. De internationale handelsstad Antwerpen is het
centrum geworden voor vele drukkers, maar ook kerkelijke en universitaire centra
als Utrecht, Deventer en Leuven hebben hun eigen drukkers gekregen die voor de
nodige teksten gaan zorgen.
Gedrukte literatuur
Wat de literatuur betreft, beperken ze zich lange tijd tot de gebleken successen uit
de handschriftperiode. Daarvan stond immers vast dat mensen er belangstelling voor
hadden. Alleen moest je die teksten natuurlijk wel
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen