bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

14
zichtbaar, in liefdesliederen en vooral in ridderromans: een ridder gaat op avontuur
in de wereld.
Literaire kringen
Grofweg gezien kunnen we tot in de zestiende eeuw een drietal haarden van literaire
cultuur in de volkstaal onderscheiden, en wel in de kloosters, aan het hof en in de
stad. Natuurlijk zijn er allerlei overgangsvormen. De hoven proberen zich met hun
literatuur ook op de overige onderdanen te richten. En in de steden zijn er de hoven
van stadsadel en rijke burgers die op allerlei manieren bij de adel willen horen. De
kloosters zijn met hun literatuur evenmin uitsluitend gericht op de eigen bewoners,
maar soms in het bijzonder op de leken daarbuiten, in de stad, op het platteland en
aan het hof. Bovendien blijft de literatuur in zo'n bepaald milieu natuurlijk niet van
de twaalfde tot de zestiende eeuw hetzelfde. We zien zelfs literatuursoorten
overspringen. De rijke burgers in de steden gaan de adellijke cultuur naäpen, en dat
doen ze dan onder meer door de ridderverhalen in aangepaste vorm over te nemen.
En de geestelijke literatuur uit de kloosters vindt steeds meer aftrek bij burgers die
ook op zoek zijn naar modellen van en instructies voor een godsvruchtig leven.
Eigenlijk zien we de hele middeleeuwen door dat eenmaal ontworpen
literatuursoorten steeds in de mode blijven. Alleen verandert het publiek steeds, en
daarmee verbonden ook het uiterlijk van de teksten die steeds aan de nieuwe behoeften
en visies worden aangepast. Pas omstreeks het midden van de zestiende eeuw treden
zulke ingrijpende vernieuwingen op dat de bestaande vormen van literatuur beginnen
te verdwijnen. Dat gebeurt overigens niet in absolute zin. Veel middeleeuwse
literatuursoorten (het ridderverhaal, geestelijke en wereldlijke liederen, het
rederijkerstoneel) blijven nog eeuwen lang, soms tot in de negentiende eeuw, in
gebruik als schoolteksten op het platteland. Men zegt wel dat het tot het ‘gezonken
cultuurgoed’ is gaan behoren. Want de prominenten in de maatschappij, zowel in
materieel als in intellectueel opzicht, ontwikkelen in de tweede helft van de zestiende
eeuw een eigen, vernieuwde literatuur. We spreken in onze letterkunde dan van de
renaissance, waarin sonnet, klassieke tragedie en blijspel tot bloei komen.
Echte hofliteratuur vanaf de oorsprong is de ridderepiek (verhalende teksten over
ridders). Riddercodes en hoofse gedragsvormen worden opgevoerd en gedemonstreerd
in spannende verhalen, die geplaatst zijn in de tijd van Karel de Grote (achtste -
negende eeuw), van de Brits-Keltische vorst Artur (zesde eeuw), van Alexander de
Grote (vierde eeuw voor Christus) en van de Trojaanse helden uit de klassieke oudheid
(achtste eeuw voor
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen