bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

58
Maar in de stad is al meteen een grote verscheidenheid aan mensen. Vooralsnog is
het bestuur in handen van een kleine groep families met grondbezit, rijk geworden
in de handel. Ze vormen het patriciaat, kiezen opvolgers uit hun eigen kringen en
proberen vooral te zorgen dat er geen nieuwe families bijkomen. Ze azen op adellijke
titels, ook voor hun kinderen, door een geraffineerde huwelijkspolitiek te voeren met
verarmde landadel. Met geld blijkt er van alles te koop.
Het is deze elite in de stad die lonkt naar de oude riddercultuur. Die wil de elite
naäpen, om zich van de rest van de stedelijke bevolking te kunnen onderscheiden.
Als heuse ridders houden ze dure banketten, organiseren toernooien en nemen zelfs
bij dat soort feestelijkheden de namen aan van ridders die zij uit de ridderepiek
leerden kennen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Doornik, in het huidige België, waar
vanaf 1330 bij de jaarlijkse feesten koninkrijken worden gesticht met als vorst een
rijke burger van de stad. De deelnemers krijgen de namen van de ridders van koning
Artur en van de vazallen van Karel de Grote. Aan het hoofd staat een zekere Galahad,
en dat is alweer de naam van een beroemde ridder uit de Artur-epiek. En ze spelen
dan uitvoerig riddertje, met steekspelen en banketten.
Dat treffen we overal in de steden aan. De burger begint zijn emancipatie met het
imiteren van de bestaande elitecultuur. Die vindt hij in de eerste plaats in de
ridderromans in de volkstaal. Veel van de veertiende- en vijftiende-euwse
handschriften met die teksten moeten in eerste instantie voor dat milieu vervaardigd
zijn, ook al stammen de oorspronkelijke versies uit een hofmilieu. Ze missen de
traditionele kostbaarheid aan versiering en gebruikte materialen van het hof. Zulke
handschriften zullen het geweest zijn die de Gentse burger Jan Wasselins (+1388)
blijkens de bewaarde lijst van zijn boekerij bezat. Daarop komt menige titel van een
ridderroman voor. Veelzeggend is ook de klacht van de geestelijke Gerard Zerbolt
van Zutfen aan het eind van de veertiende eeuw: ‘Helaas zijn er hedentendage veel
leken die niets anders lezen dan de boeken over Roelant, Olivier, de Strijd van Troje
en allerlei andere nutteloze, verzonnen verhalen!’
Aangepaste ridderverhalen
Bovenal bevatten de teksten aanpassingen aan het nieuwe milieu van de stad.
Ingewikkelde hofmanieren, verfijnde beeldspraak en symboliek worden gladgestreken,
want het hof komt als zodanig niet mee naar de stad. Aan de andere kant worden het
sprookjesachtige, de liefde, het avontuurlijke, de vechtpartijen en de toernooien
aangedikt. De stedelijke elite moest zich kunnen vergapen aan een droomwereld.
Deze beweging zet zich voort als de eerste drukkers het publiek probe-
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen