bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

More documents

Recommendations

Info

37 maken van leesteksten blijft men nog lange tijd, ook als er al gedrukte boeken zijn, de verteltechnieken volgen uit de mondelinge literatuur. Je kunt het vergelijken met de komst van de televisie in de jaren vijftig in de huiskamers. Het heeft heel lang geduurd voordat iedereen, zowel de kijkers als de programmamakers, de TV gingen beschouwen als een medium met eigen gebruiksmogelijkheden. Lange tijd werd ze opgevat als een soort huisbioscoop en het kijkgedrag was daarmee in overeenstemming. Dus al het licht uit, de stoelen op een rijtje ervoor en halverwege het programma een pauze. Maar ook al zouden we nu alleen maar televisieprogramma's kennen, dan zouden we ons toch nog een goed beeld kunnen vormen van de gang van zaken bij een bioscoopvoorstelling. Verteltechnieken Die mondelinge situatie heeft nog veel meer gevolgen gehad voor de vorm en inhoud van die teksten, zoals gezegd met een lange nawerking op de geschreven en gedrukte leesliteratuur. Bij voorkeur verloopt het verhaal strikt chronologisch. Aan het begin wordt de held geboren, aan het eind sterft hij. Of hij trouwt, of hij gaat in een klooster. Pas leesboeken gaan spanning creëren door de normale loop der gebeurtenissen om te gooien. Turks fruit van Jan Wolkers begint met een jonge beeldhouwer die vreselijk in de war is door een meisje dat hem verlaten heeft. We gaan ons afvragen hoe het toch kan komen dat hij zo verschrikkelijk tekeergaat. En onze nieuwsgierigheid wordt bevredigd, want later wordt precies verteld hoe dat allemaal zo gekomen is. Deze verteltechniek hoort typisch bij leesboeken. We kunnen ons eigen leestempo bepalen, rustig alles tot ons laten doordringen, eventueel nog eens terugbladeren als we de draad kwijt zijn, of eenvoudig het boek even wegleggen als we geen zin meer hebben. Al die mogelijkheden vallen weg als we staan te luisteren. We zijn geheel afhankelijk van de verteller, die zelf bepaalt hoe lang het duurt en hoe snel hij gaat. Vandaar dat hij ons er steeds weer bij roept, zoals we boven zagen gebeuren. En hij kan zich zeker niet permitteren om de gebeurtenissen dwars door elkaar te vertellen, want dan raken we algauw de draad kwijt. Nee, hij moet steeds samenvatten en vooruitwijzen, om de zoveel tijd, en op momenten dat we vermoeid zouden kunnen raken. Daarom moeten die verhalen ook een bepaalde lengte hebben. In hoogstens drie uur dient het toch wel verteld te zijn. En als het veel langer is, dan moet het geheel uit min of meer zelfstandige delen opgebouwd zijn. Vooral aan het begin van een tekst dient erin gehamerd te worden over wie het gaat en waar zich het een en ander afspeelt. De verteller van de Floris ende Blanchefloer laat dan ook steeds de namen van de hoofdfiguren vallen, Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen
38 terwijl hij eveneens steeds weer uitroept dat het om de hoofse liefde gaat en wat daar allemaal over te zeggen is. Als die dingen er maar goed in zitten bij de luisteraar, dan zal hij minder moeite hebben om het verhaal verder te volgen. In de Karel ende Elegast wordt in het begin duidelijk de naam van Karel een paar keer genoemd, dat hij de koning is, alsook de plaats Ingelheim, waar het verhaal zich afspeelt. Zelfs als je een beetje te laat komt, kun je toch nog de kernpunten van het verhaal vatten, want ze worden meermalen aangereikt. Ten slotte is er ook zo iets als een mondelinge stijl. Die kenmerkt zich door eenvoud. Want ook ingewikkelde en lange zinnen zijn moeilijk te volgen voor een luisteraar. Opvallend zijn ook de vele loze formules waarmee de teksten doorspekt zijn. Dat is nog bij uitstek een herinnering aan die improviserende voordrager. Hij bedient zich bij voorkeur van rijm, omdat hij daarmee het gemakkelijkst steunpunten voor zijn verhaal kan onthouden. Bovendien helpt het ook bij het luisteren, je gaat bijna vanzelf méé-rijmen als iemand zo bezig is. Maar om steeds aan het woord te kunnen blijven, moet je wel allerlei formules ter beschikking hebben die je te pas (en te onpas!) kunt rondstrooien, om even bedenktijd te krijgen. We komen een heleboel van die formules tegen in vertelteksten, bij voorkeur in rijmposities: dag en nacht, vroeg en laat, klein en groot, mannen en vrouwen, weet dat zeker, weet dat wel, enzovoort. We noemen dat stoplappen. Tegenwoordig zijn sinterklaasdichters in warenhuizen er nog sterk in. Nog niet zo lang geleden overleed de laatste improviserende voordrachtskunstenaar in Nederland, Willy Alfredo. Iemand uit de zaal riep een bepaald onderwerp en meteen stampte hij een geheel gedicht uit de grond. Maar wel vol stoplappen, of zelfs vaste coupletten: En we zitten hier zo gezellig, En we zitten hier zo fijn, Kom laat ons vrolijk wezen, Kom laat ons vrolijk zijn! Leesteksten Aan die hele mondelinge, literaire cultuur komt een beslist einde als de drukpers leesteksten gaat produceren. Nu geschiedde de overgang van een luistercultuur naar een leescultuur natuurlijk niet van het ene moment op het andere. Om te beginnen werd er al gelezen in de handschriftperiode, door geestelijken maar ook door kooplieden die er al vroeg hele administraties en correspondenties op na hielden. Maar literaire teksten in de volkstaal, die hoorde je meer dan dat je ze zelf las. Daar brengt de drukpers verandering in. Maar kon iedereen dan lezen? Zeker niet. Toch is het vermogen om te Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen
Page 1 and 2: Het literaire leven in de middeleeu
Page 3 and 4: Woord vooraf VII Dit boekje gaat ov
Page 5 and 6: 2 voor ogen stond. Je bent niet all
Page 7 and 8: 4 veertien jaren blijkt Maria, de m
Page 9 and 10: Barrières 6 Het is duidelijk dat d
Page 11 and 12: 8 Die ‘hij’ is namelijk Jezus,
Page 13 and 14: 10 II De Middelnederlandse literatu
Page 15 and 16: Middelnederlands 12 Pas in de twaal
Page 17 and 18: 14 zichtbaar, in liefdesliederen en
Page 19 and 20: 16 3. Spannend heiligenleven over S
Page 21 and 22: 18 op elk moment van de dag hun leu
Page 23 and 24: 20 boekdrukkunst. Dat begint zo oms
Page 25 and 26: 22 kerk, waarschijnlijk over een Ke
Page 27 and 28: 24 hoogstens wat pentekeningen aan,
Page 29 and 30: [ ] = niet bewaard. Fouten en verbe
Page 31 and 32: 28 taal aangepast worden. Maar ook
Page 33 and 34: 30 6. Afdruk van houtblok met gegra
Page 35 and 36: 32 enigszins aanpassen aan de leess
Page 37 and 38: IV Van luisteren naar lezen 34 Wat
Page 39: 36 rend direct toegesproken alsof j
Page 43 and 44: 40 in aanmerking voor de lof die hi
Page 45 and 46: Van verzen naar proza 42 Maar de vo
Page 47 and 48: V Aan het hof 44 Aan de hoven in Li
Page 49 and 50: 46 allerlei motiveringen: de soever
Page 51 and 52: 48 eeuwig trouw heeft gezworen, zou
Page 53 and 54: 50 Nu gaat het natuurlijk wel om de
Page 55 and 56: 52 duidelijk zijn dat de oorspronke
Page 57 and 58: 54 zulks toch niet lukte - je moest
Page 59 and 60: 56 Immers, ledigheid is des duivels
Page 61 and 62: 58 Maar in de stad is al meteen een
Page 63 and 64: ontglipt, alsof je een paling bij z
Page 65 and 66: 62 duidelijk worden dat iedereen ee
Page 67 and 68: 64 verband met de voortplanting. Ma
Page 69 and 70: 66 verklede feestvierders. Daar bes
Page 71 and 72: 68 13. Titelpagina van boekje over
Page 73 and 74: 70 burger. Iemand als Uilenspiegel
Page 75 and 76: 72 14. Verhalend gedicht, gedrukt i
Page 77 and 78: VII Over regels en betekenissen 74
Page 79 and 80: 76 Zegt nu zelf, welke clown, welke
Page 81 and 82: 78 want God en de duivel zijn in al
Page 83 and 84: 80 helden is verbonden met de wijze
Page 85 and 86: Modelfiguren 82 In de kringen van d
Page 87 and 88: 84 ende Blanchefloer is Diederik va
Page 89 and 90: 86 stemming over te dragen. Tot de
Page 91 and 92:
Literatuuropgave 88 Per hoofdstuk w
Page 93 and 94:
90 Moderne Encyclopedie van de Were
Page 95 and 96:
91 Schuit; literatuur, volksfeest e
Page 97 and 98:
1100 1200 1300 ca. 1350 1350/1400 1
Page 99 and 100:
1400 ca. 1496 1500 ca. 1515 ca. 140
Page 101:
Lijst van illustraties 94 1. Scaecs
show all

bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?