bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

81
Op vergelijkbare wijze werd Jezus verwelkomd:
En velen spreidden hun klederen op de weg en anderen groen, dat zij
van het veld plukten. En die voorgingen en die volgden riepen: Hosanna!
Gezegend Hij, die komt in de naam des Heren (Marcus 11:8-9)
Ook de manier waarop Mariken in de Mariken van Nieumeghen van omstreeks 1500
aan het begin door haar tante wordt uitgescholden, maakt voor de middeleeuwse
toeschouwer meteen duidelijk dat zij van de hemelse Maria is vervuld. Dat zal in de
loop van het stuk dan ook verder blijken. Maar reeds aan het begin moet zij dingen
meemaken die sterk overeenkomen met wat in Maria's leven is aangekondigd. Haar
tante, bij wie ze om onderdak vraagt, scheldt haar tot haar stomme verbazing de huid
vol. Mariken, de onschuld zelve, wordt van hoererij beschuldigd. En als ze vertwijfeld
zegt dat ze nog maagd is, gaat tante helemaal honend tekeer. Ze durft zelfs te beweren
dat Mariken slaapt met haar oude oom Gijsbrecht, de pastoor, voor wie zij de
huishouding doet. Dat roept allemaal weer de eindeloos vertoonde en uitgebeelde
agressie rond Maria's maagdom in herinnering, zoals die gestalte kreeg in tal van
laatmiddeleeuwse kerstspelen en liederen. En dat maakt duidelijk wat de betekenis
moet zijn van het toneelspel over de in haar naam optredende Mariken. Net als de
moedermaagd zal ook zij uiteindelijk de duivel weten te verslaan.
Zo'n vast patroon in het middeleeuwse denken keert natuurlijk steeds terug in de
literatuur. Het abele spel van Esmoreit uit het midden van de veertiende eeuw vertelt
als romantisch, wereldlijk drama over Siciliaanse geschiedenis. Daarvoor was in
Brabant speciale belangstelling, omdat men zich verbonden voelde met het regerende
vorstenhuis ter plaatse. Het spel laat zien hoe de historische gebeurtenissen aldaar
begrepen moeten worden. Want wat Esmoreit overkomt - een vondeling die elders
opgevoed wordt - is al aangekondigd in het bijbelse verhaal over Mozes, die als baby
in zijn biezen mandje de Nijl afzakte en liefdevol werd opgevangen door een
Egyptische prinses. Ondertussen proberen boeven te profiteren van het verdwijnen
van de koningszoon. Maar uiteindelijk overwint het goede. De geschiedenis zoals
God die heeft uitgestippeld, herhaalt zich en zal zich steeds herhalen. We kunnen
het, wat de middeleeuwse auteurs betreft, niet vaak genoeg uitgelegd krijgen. Voor
de zekerheid wordt dat aan het slot van de Esmoreit door de hoofdfiguur zelf nog
even benadrukt:
Aldus is het heel vaak gebeurd:
Smerige streken krijgen hun verdiende loon.
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen