bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

2
voor ogen stond. Je bent niet alleen, je kunt je problemen en visies delen met anderen
die zich in vergelijkbare situaties blijken te bevinden.
En dan dient zich vanzelf een derde mogelijkheid aan. De herkenbare problemen
en ervaringen krijgen dimensies die je zelf nog nooit hebt overwogen of meegemaakt.
Fictie brengt je in contact met situaties waarvan je niet eens gedroomd hebt, maar
die eigenlijk op grond van de herkenbaarheid van de verzonnen personages heel goed
in je eigen leven zouden kunnen voorkomen. Op zo'n moment wordt je eigen horizon
verbreed: er is veel meer in de wereld te koop dan je dacht, het is allemaal veel
ingewikkelder, moeilijker en aantrekkelijker dan het leek. Op grond van zulke
ervaringen met fictie kun je echt honger krijgen naar meer, je nieuwsgierigheid met
betrekking tot de mogelijkheden van het bestaan moet door steeds nieuwe
verbeeldingen bevredigd worden.
Andere wereld
Deze verklaringen voor de behoefte aan fictie spelen doorgaans alle drie tegelijk een
rol, de ene wat meer dan de ander. Voorop blijft staan dat je geboeid moet raken
door wat je leest, omdat je het spannend vindt, opwindend of gewoon mooi en
ontroerend. Soms is het moeilijk om afstand te doen van een boek als het uit is. Je
zou over de hoofdpersonen nog veel meer willen horen nu ze tijdelijk zo'n belangrijke
plaats in je leven hebben ingenomen. Je doet het boek dicht en met één klap ben je
je vrienden en vijanden kwijt. Vaak blijven ze nog een tijd lang in je hoofd
rondspoken. Soms imiteer je hen. Of je herkent hen in situaties die je daarna in het
echte leven meemaakt. Vooral na een film die je aangegrepen heeft, wil je graag als
Jane Fonda of David Bowie de straat oplopen.
Niet onbekend is het effect dat je de werkelijkheid met wat andere ogen gaat
bekijken. En het inzicht in je eigen werkelijkheid wordt verscherpt. Fictie heeft je
wereld een verdieping en verbreding gegeven, zowel door de herkenbaarheid als
door het onbekende. Beide spelen een rol. Op alleen maar herkenbaarheid en
bevestiging raak je gauw uitgekeken. Aan de andere kant moet het onbekende wel
te verbinden zijn met je eigen werkelijkheid of je fantasieën daarover. Maar dat ligt
natuurlijk bij iedereen anders.
Zodra teksten uit een andere tijd of een andere streek komen, kunnen er al meteen
problemen ontstaan. Er zijn veel dingen die je niet begrijpt of die je verkeerd opvat.
Literatuur uit de Derde Wereld kan je pas iets zeggen als je meer van die wereld af
weet. Maar omgekeerd raak je daarmee evenzeer vertrouwd door juist kennis te
nemen van de emotionele verbeelding van de situaties en problemen uit die wereld
in de literatuur. Die andere tijd levert vergelijkbare moeilijkheden en voordelen op.
Dat laatste moet er nadrukke-
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen