bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

18
op elk moment van de dag hun leugenachtige grollen uitkramen en die
iedereen kunnen nabootsen, of het nu ridders zijn, priesters, burgers,
vrouwen of knapen.
Dit type acteur speelde werelds toneel, niet alleen kluchten maar ongetwijfeld ook
het serieuze, wereldse drama waarvan er in de zogenaamde abele spelen (onder
andere Esmoreit) een viertal bewaard is. Maar er moet in de veertiende eeuw veel
meer van dat toneel geweest zijn, gezien de vele vermeldingen in hof- en
stadsrekeningen. Het was naar onderwerp sterk verwant aan de ridderepiek, die
bovendien ook nog vaak mondeling werd voorgedragen. Dat het vrijwel nooit voluit
werd opgeschreven, ligt voor de hand, gezien het sterk improviserende vermogen
van die middeleeuwse entertainers. En als dat wel eens gebeurde, dan maakten zulke
teksten weinig kans om bewaard te blijven. De bibliotheken die de eeuwen trotseerden,
waren voornamelijk die van de kloosters en daarin was weinig plaats voor zulke
teksten.
Toch waren al deze vormen van entertainment zó geliefd aan het hof en in de stad
dat de kerk ondanks allerlei bezwaren graag gebruik ging maken van dramatische
technieken. Immers, daarmee konden ze met hun boodschap een veel groter publiek
bereiken. En zo zien we dat zich al vanaf de tiende eeuw vanuit de mis - eigenlijk
zelf al een soort ‘toneelspel’ - allerlei vormen van kerkelijk toneel ontwikkelen. De
geboorte en het lijden van Christus worden eerst op het altaar gespeeld door priesters
en koorknapen, maar algauw gaan leken meedoen en verplaatst het podium zich naar
het kerkplein en de markt. En het repertoire breidt zich steeds verder uit, van
toneelspelen over allerlei bijbelse onderwerpen tot aan de dramatisering van de
wonderverrichtingen van de talloze heiligen. Het geestelijk toneel ontwikkelt zich
dus vanuit kloosters en kerken verder in de stad. Het wereldlijk toneel blijft voorlopig
een aangelegenheid van rondtrekkende beroepsentertainers, die zowel aan het hof
als in de stad optreden.
Stedelijke literatuur
Maar vanaf het eind van de veertiende eeuw begint de stad zich steeds meer te
ontplooien als een actief literair centrum. De burgers vormen niet meer alleen het
publiek voor wat van buiten komt, ze gaan nu ook zelf de pen ter hand nemen. Ze
organiseren zich in verenigingen, de rederijkerskamers, met aan het hoofd de meest
getalenteerde schrijver (factor), die nogal eens van stadswege betaald werd. Ze houden
wedstrijden, onderling of als kamers met elkaar, ze spelen toneel bij allerlei
gelegenheden en ze treden in het algemeen op als de plaatselijke feestcomités. Bij
bezoek van hooggeplaatste personen aan de stad verzorgen ze processies en
feeststoeten, met toneelstukjes
Herman Pleij, Het literaire leven in de middeleeuwen