Duurzame inzetbaarheid van de oudere werknemer - Handreiking ...

In de wetenschappelijke literatuur is een verschuiving zichtbaar naar positieve uitkomstmaten als
werkvermogen, productiviteit en functioneren in het werk. Deze hebben echter veelal een eenzijdige, sterk
bedrijfseconomische inkleuring. Duurzame inzetbaarheid wordt daarmee geëxpliciteerd als een vooral sociaal
economisch probleem. De voor de persoon relevante uitkomsten als gezondheid, beleving en waarde komen in
de literatuur slechts in beperkte mate aan bod. Dit heeft iets tegenstrijdigs. Waar in de huidige maatschappij de
verantwoordelijkheid voor duurzame inzetbaarheid sterk bij het individu wordt gelegd, lijkt in veel onderzoek,
gezien de gekozen indicatoren, het belang van duurzame inzetbaarheid vooral te worden bezien vanuit een
economisch perspectief: kan men voldoende lang en voldoende productief aan het arbeidsproces deelnemen.
Deze eenzijdigheid beantwoordt niet aan de individuele keuzemomenten die mensen hebben, waarbij juist
de genoemde aspecten een bepalende rol spelen. Het door de experts gesignaleerde feit dat duurzame
participatie ook een intrinsieke, deels in gezondheid en welzijn uit te drukken waarde heeft, of zou moeten
hebben, is nog onvoldoende in wetenschappelijk onderzoek vertaald. In het verlengde hiervan ontbreekt tot op
heden inzicht in de gevolgen van langer doorwerken voor de gezondheid, de vitaliteit en voor iemands context,
maar ook in de gevolgen van het niet langer kunnen doorwerken (arbeidsmarktpositie, beeldvorming).
Methodologische beperkingen van het onderzoek naar duurzame inzetbaarheid
De methodologische kwaliteit van de studies die zijn geïncludeerd in dit rapport over duurzame inzetbaarheid
vertoont de nodige beperkingen, wat consequenties heeft voor de bewijskracht van de resultaten. Om de
methodologische kwaliteit van de geïncludeerde rapporten en artikelen over onderzoek naar determinanten,
interventies en instrumenten te bepalen, is in de hoofdstukken 3, 4 en 5 een beschrijving van de kwaliteit
gegeven. Hierin komt naar voren dat de resultaten niet goed te vergelijken zijn door het gebruik van
verschillende designs en uitkomstmaten. Bovendien blijkt dat de gevonden determinantenstudies veelal crosssectioneel
van aard zijn, waardoor strikt genomen niet van causale verbanden gesproken kan worden. Dit alles
belemmert de interpretatie van onderzoeksresultaten over hoe de diverse determinanten op de verschillende
niveaus met elkaar samenhangen (zie sectie 6.3.1).
Ten aanzien van het interventie-onderzoek blijkt dat in vrijwel geen interventiestudie gebruik is gemaakt
van een experimenteel design (zie ook verdiepende studie 2 in het Addendum). Een dergelijk design heeft in
sterke mate de voorkeur, omdat de bewijskracht van experimentele studies met gebruik van randomisatie en
een controlegroep hoger is dan van observationele studies. Bij de meetinstrumenten blijkt een duidelijke
afwezigheid van informatie over psychometrische eigenschappen, waardoor geen antwoord kan worden
gegeven op de vraag in welke mate de instrumenten valide (wordt er gemeten wat de bedoeling is) en
betrouwbaar (zijn de onderzoeksresultaten stabiel) zijn en daadwerkelijk meten wat ze beogen te meten.
Sterke onderbelichting van de context en een sterk accent op persoonsgebonden perspectieven op het
begrip duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers
In dit rapport is een brede definitie van duurzame inzetbaarheid gehanteerd (zie hoofdstuk 1). Vergelijking van
deze definitie met de gehanteerde definities in de diverse geselecteerde bronnen uit de hoofdstukken 3, 4 en 5
leert dat in vrijwel alle definities de focus vrijwel uitsluitend persoonsgericht is en daarmee de context (familie,
werkgever, macro-economisch beleid) buiten beschouwing blijft. Deze structureel eenzijdige opvatting van
duurzame inzetbaarheid als een persoonsgebonden begrip leidt tot een eveneens structurele kennisleemte,
namelijk een sterke onderbelichting van contextgebonden factoren. Uit het determinantenhoofdstuk
(hoofdstuk 3) komt naar voren dat uit de wetenschappelijke literatuur blijkt dat organisatie- en macroeconomische
determinanten niet zijn meegenomen in het onderzoek. In de grijze literatuur is er wel degelijk
aandacht voor deze contextgebonden factoren, echter tot op heden ontbreekt het aan toetsend onderzoek
waarin het verband tussen deze factoren in relatie tot uitkomstmaten van duurzame inzetbaarheid is
onderzocht.
Een zelfde bevinding blijkt uit hoofdstuk 4: in de gevonden interventies wordt vooral het accent gelegd op
interventies op werknemersniveau. Bovendien blijken de interventies veelal gericht op preventie en curatie,
waarbij de interventies zich vooral richten op risico’s en niet op de sterke kanten van ouder wordende
werknemers (amplitie).
135