Duurzame inzetbaarheid van de oudere werknemer - Handreiking ...

gaan (Shultz & Wang, 2007). Een andere studie vindt echter geen verschil tussen mannen en vrouwen. Voor
inkomen worden tegenstrijdige resultaten gerapporteerd: uit twee prospectieve studies (Blekesaune & Solem,
2005; Friis e.a., 2007) blijkt dat een laag inkomen leidt tot vervroegde pensionering, terwijl een cross-sectionele
studie een samenhang rapporteert met een hoger inkomen (Szubert & Sobala, 2005). Een andere studie vindt geen
effect voor inkomen. De beschikking over inkomsten uit beleggingen en het hebben van een pensioen- of
ziektekostenverzekering na pensionering zijn determinanten van volledige pensionering (Kim & DeVaney, 2005).
Uit een studie onder Deense verpleegkundigen (Friis e.a., 2007) blijkt dat wonen op het platteland vervroegde
pensionering bevordert, terwijl er in twee Amerikaanse studies geen effect voor etniciteit wordt gevonden.
Ten aanzien van gezondheidskenmerken is een slechtere ervaren gezondheid een risicofactor voor (vervroegde
en/of volledige) pensionering; twee studies (Doshi e.a., 2007; Karpansalo e.a., 2005) beschrijven specifiek het
negatieve effect van depressieve klachten en eveneens twee studies (Kim & DeVaney, 2005; Shultz & Wang, 2007)
het negatieve effect van chronische aandoeningen. Ten aanzien van leefstijl blijkt dat bij vrouwen een hogere BMI
en meer fysieke activiteit in de vrije tijd vervroegde pensionering bevorderen (Friis e.a., 2007), hetgeen
tegenstrijdig lijkt. Eén studie (Szubert & Sobala, 2005) vindt een samenhang met alcoholmisbruik, terwijl er geen
associatie voor roken wordt gevonden. Ten aanzien van werkgerelateerde persoonskenmerken blijkt een
negatieve attitude ten aanzien van werk een risicofactor te zijn, evenals negatieve verwachtingen met betrekking
tot het vinden van ander werk, terwijl andere studies geen effect vinden voor affectief ’commitment’ en
werkstress.
Van de familiekenmerken is er voor partner status (wel/geen partner) geen eenduidigheid in de samenhang
met (vervroegde) pensionering. De effecten zijn zowel positief als negatief, als geen effect. Het hebben van een
niet-werkende partner lijkt wel een risicofactor te zijn (Elovainio e.a., 2003; Friis e.a., 2007).
Op het niveau van werkkenmerken zijn een hoog werktempo/werkdruk en ‘blue collar’ werk een risicofactor
voor vervroegde pensionering. Ten aanzien van de voorwaarden van de werkomgeving zijn het verrichten van
overwerk en een lage autonomie risicofactoren, terwijl er geen effecten van ploegendienst en flexibiliteit worden
gerapporteerd. Eén studie (Herrbach e.a., 2009) beschrijft dat het aanbieden van nieuwe taken zelfs vervroegde
pensionering in de hand werkt. Ten aanzien van verhoudingen op het werk is sociale druk om met pensioen te
gaan een risicofactor evenals conflicten op het werk. Van de werkomstandigheden is vooral hoge fysieke belasting
een risicofactor. Eén studie (Herrbach e.a., 2009) rapporteert dat een gunstig leerklimaat de kans op vervroegde
pensionering verkleint. Op het niveau van de organisatie speelt bij één studie (Friis e.a., 2007) de sector waarin
men werkt een rol. Dit onderzoek is echter binnen één sector uitgevoerd, te weten de zorgsector. Het betreft een
vergelijking tussen vrouwelijke verpleegkundigen werkzaam in de thuiszorg, in een verpleeghuis, verzorgingshuis
of in de maatschappelijke gezondheidszorg.
Op basis van de resultaten uit het longitudinaal onderzoek kan geconcludeerd worden dat een hogere leeftijd, een
lagere opleiding, een laag inkomen, een ongunstige financiële situatie na pensionering, een slechtere gezondheid
(zowel fysiek als mentaal), een negatieve attitude ten aanzien van werk of pensionering, het hebben van een nietwerkende
partner, zware werkbelasting (werkdruk/tempo, fysiek) en lage autonomie als determinanten van
(vervroegde) pensionering beschouwd kunnen worden. Er is echter onvoldoende bewijs (vanwege cross-sectionele
design) en/of tegenstrijdig bewijs voor het effect van: geslacht, woongebied, leefstijl, werkstress, partner status,
sociale leefsituatie, ploegendienst, flexibiliteit/veranderbaarheid, werkaanpassing, type arbeidscontract,
verhoudingen in de werkomgeving, leerklimaat en sector.
Het wetenschappelijk onderzoek naar (vervroegde) pensionering heeft zich hoofdzakelijk gericht op
determinanten die gerelateerd zijn aan het individu en minder op organisatiekenmerken. Opvallend is dat er geen
psychologische kenmerken zijn onderzocht en dat ook verhoudingen op het werk, zoals de relatie met
leidinggevenden en collega’s, niet zijn onderzocht. Onderzoek naar macro-economische kenmerken zoals wet- en
regelgeving ontbreekt volledig.
3.6.4 Determinanten van doorwerken na pensionering
Er zijn vijf studies gevonden die zich richten op determinanten van doorwerken na pensionering, de zogenaamde
‘bridge employment’. Vier van de studies zijn uitgevoerd in de Verenigde Staten (Davis, 2003; Gobeski & Beehr,
2009; Kim & Feldman, 2000; Wang e.a., 2008) en één in Australië (Griffin & Hesketh, 2008). Vier studies hebben
een cross-sectionele opzet. De studie van Wang en collega’s (2008) heeft een retrospectieve opzet waarin de
44