Duurzame inzetbaarheid van de oudere werknemer - Handreiking ...

leeftijdsgroepen. Aittomaki en collega’s (2005) laten een verband zien tussen fysiek zwaar werk en slecht
functioneren dat sterker is in oudere vrouwen dan in jongere vrouwen, voor mannen geldt het omgekeerde. In de
studie van Allen en collega’s (2008) was geslacht niet met presenteïsme geassocieerd.
Met betrekking tot gezondheidskenmerken laat de cross-sectionele studie van Martimo en collega’s (2009)
verbanden zien tussen pijn (en interferentie met werk en slaap) en productiviteitsverlies. In een longitudinale
studie van Allen en collega’s (2008) zijn zowel fysieke and mental gezondheid negatief geassocieerd met
presenteïsme, voor ongevallen en verzuim zijn geen verbanden gevonden. Ook roken en overgewicht zijn niet
geassocieerd met presenteïsme. Daarentegen wordt een negatief verband aangetoond voor overwerk en
presenteïsme, maar wordt geen verband gevonden tussen werkjaren in het bedrijf en presenteïsme.
Wat betreft werkomstandigheden, dat wil zeggen fysiek zwaar werk, laat een cross-sectionele studie een
verband zien met slecht werkfunctioneren (Aittomaki e.a., 2005), terwijl een andere cross-sectionele studie geen
associatie met productiviteitsverlies vindt (Martimo e.a., 2009). Allen en collega’s (2008) vinden geen verband
tussen productiewerk en presenteïsme, maar wel een negatief verband tussen geschoold werk en presenteïsme in
een longitudinale studie. De resultaten van de individuele studies zijn gepresenteerd in tabel 3.7.
De studies naar werkprestaties betreffen drie cross-sectionele studies en twee longitudinale studies. De gevonden
cross-sectionele verbanden tussen de determinanten en werkprestaties (Aittomaki e.a., 2005; Martimo e.a., 2009;
Parkhouse & Gall, 2004) dienen met voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden.
3.6.3 Determinanten van (vervroegde) pensionering
Twaalf studies zijn gevonden die zich richten op determinanten die samenhangen met pensionering. Van deze
studies zijn vier uitgevoerd in Finland (Elovainio e.a., 2003; Karpansalo e.a., 2002, 2004, 2005), drie studies in de
Verenigde Staten (Doshi e.a., 2007; Kim & DeVaney, 2005; Shultz & Wang, 2007), twee studies in Denemarken
(Friis e.a., 2007; Lund & Villadsen, 2005), één studie in Noorwegen (Blekesaune & Solem, 2005), één in Frankrijk
(Herrbach e.a., 2009) en één in Polen (Szubert & Sobala, 2005). Het betreft tien longitudinale studies en twee
cross-sectionele studies, die de relatie tussen determinanten en (vervroegde) pensionering onderzoeken.
De beschreven effecten zijn bij het merendeel van de studies in de algemene beroepsbevolking onderzocht,
waarbij de studiepopulaties van Karpansalo e.a. (2002, 2004, 2005) uitsluitend uit mannen bestonden. Drie studies
onderzochten een specifieke populatie, namelijk vrouwelijke verpleegkundigen (Friis e.a., 2007), werknemers in de
industriesector (Szubert & Sobala, 2005) en managers in de private sector (Herrbach e.a., 2009). Alle
studiepopulaties omvatten werknemers van 40 jaar of ouder.
Pensionering wordt in de studies verschillend geoperationaliseerd (bijvoorbeeld vervroegde pensionering,
vrijwillige vervroegde pensionering, niet aan ziekte gerelateerde pensionering, pensionering volgens de daarvoor
geldende wetgeving). Aangezien de uitkomstmaten van deze studies verschillend zijn, kent de vergelijking van de
onderzoeksresultaten zijn beperkingen. De resultaten van de individuele studies zijn gepresenteerd in tabel 3.8.
De persoonskenmerken van pensionering die in de diverse studies zijn onderzocht zijn leeftijd, geslacht, opleiding,
woongebied, inkomen, etniciteit, financiële situatie, gezondheidskenmerken (ervaren gezondheid, fysieke/mentale
klachten en beperkingen), leefstijl, psychologische kenmerken en werkgerelateerde persoonskenmerken
(toekomstperspectief, werkattitude/houding, houding ten aanzien van pensionering, werkstress).
Familiekenmerken die zijn onderzocht zijn partner status, werk partner, sociaal netwerk, leefsituatie buiten het
werk beschreven. Werkkenmerken zijn werkinhoud (werktempo/werkdruk, inspirerend werk), voorwaarden
(ploegendienst, werktijden, flexibiliteit en veranderbaarheid, autonomie, werkaanpassing, type arbeidscontract),
verhoudingen (sociale druk) en omstandigheden (fysieke en mentale belasting, leerklimaat). Als
organisatiekenmerk is sector onderzocht. In de gevonden studies zijn geen determinanten op macro-economisch
niveau onderzocht.
Hieronder volgt een beschrijving van de gevonden relaties tussen de verschillende determinanten en de
uitkomstmaat (vervroegde) pensionering.
Uit meerdere prospectieve studies blijkt dat een hogere leeftijd en een laag opleidingsniveau determinanten
zijn van vervroegde en/of volledige pensionering. Wat betreft het effect van geslacht beschrijft één studie (Kim &
DeVaney, 2005) dat mannen vaker met volledig pensioen gaan, terwijl vrouwen vaker met vervroegd pensioen
43