Duurzame inzetbaarheid van de oudere werknemer - Handreiking ...

situatie, sociale contacten en keuzevrijheid/flexibiliteit. Vanuit het werkgeversperspectief worden kennisverlies,
het beleid en de grootte van het bedrijf genoemd als determinanten voor duurzame inzetbaarheid. Op macroeconomisch
niveau wordt de zwakke arbeidsmarkt voor 55-plussers genoemd als een negatieve determinant voor
duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers.
In de grijze literatuur zijn 21 nationale rapporten gevonden die informatie bevatten over determinanten van
duurzame inzetbaarheid bij oudere werknemers. In de rapporten zijn verschillende ‘proxies’ voor duurzame
inzetbaarheid gehanteerd, in dit rapport ingedeeld in drie groepen uitkomstmaten:
1. Inzetbaarheid, arbeidsparticipatie, werkvermogen en productiviteit (14 rapporten),
2. Verzuim, arbeidsongeschiktheid, werkloosheid (8 rapporten) en
3. Pensionering, doorwerken tot en na 65 e levensjaar (11 rapporten).
De verkregen informatie laat een veelheid aan determinanten op alle niveaus zien (persoons-, familie-, werk en
organisatiekenmerken, en macro-economische determinanten; zie tabel 3.1). De grijze rapporten leveren veel
relevante informatie op over determinanten die samenhangen met duurzame inzetbaarheid bij oudere
werknemers. Hieruit blijkt dat de afgelopen jaren veel aandacht is besteedt aan dit thema, waarbij middels
verschillende vormen van onderzoek de nodige kennis is vergaard.
Ten aanzien van de kwaliteit valt op dat de rapporten in de grijze literatuur een grote diversiteit vertonen in
het type rapport, de gebruikte uitkomstmaten voor duurzame inzetbaarheid, in studiepopulaties, in studieopzet en
onderzoeksmethoden. Bij het bestuderen van de rapporten valt op dat de operationalisering van het begrip
duurzame inzetbaarheid en/of oudere werknemer sterk varieert. Dit komt tot uiting in de diversiteit aan gevonden
uitkomstmaten en het hanteren van verschillende afkappunten wanneer er wordt gesproken over de oudere
werknemer. Tevens ontbreekt het in een groot aantal rapporten aan een systematische aanpak dan wel wordt de
aanpak niet uitvoerig beschreven. Daarnaast geldt dat de omvang van de onderzoekspopulatie sterk verschilt,
evenals de diversiteit in sectoren waarin het onderzoek is uitgevoerd. Hierdoor is het niet mogelijk om resultaten
uit de rapporten onderling te vergelijken en harde uitspraken te doen over de samenhang van een determinant
met de uitkomstmaat.
In de wetenschappelijke literatuur zijn 24 artikelen geïncludeerd en geordend naar vier uitkomstmaten van
duurzame inzetbaarheid, namelijk werkvermogen, werkprestaties (functioneren in het werk), pensionering en
doorwerken na pensionering (‘bridge employment’). Er is voor gekozen om alleen positieve indicatoren van
participatie (aan het werk zijn en blijven) mee te nemen en de negatieve participatie indicatoren zoals verzuim en
arbeidsongeschiktheid buiten beschouwing te laten. Dit heeft de volgende resultaten opgeleverd:
Voor de uitkomstmaat werkvermogen zijn twee cross-sectionele studies gevonden die als doel hebben inzicht
te verkrijgen in determinanten die samenhangen met het werkvermogen van oudere werknemers. Er zijn
verschillende persoons-, familie- en werkkenmerken onderzocht. Gezien het beperkt aantal studies en het
ontbreken van longitudinale studies kunnen er op basis van de resultaten geen uitspraken worden gedaan over
de determinanten die een causaal verband hebben met werkvermogen;
Voor de uitkomstmaat werkprestaties (functioneren in het werk) zijn vijf studies gevonden. Het betreft drie
cross-sectionele en twee longitudinale studies. Werkprestatie wordt in deze studies verschillend
geoperationaliseerd, te weten als beperkingen in het functioneren, productiviteit en taakuitvoering. Hierdoor
kan geen eenduidige uitspraak over de relevantie van determinanten worden gedaan. De enige twee
determinanten die in meerdere studies samenhangen met werkprestatie zijn leeftijd en fysiek zwaar werk;
Voor de uitkomstmaat (vervroegde) pensionering zijn twaalf studies gevonden. Het betreft tien longitudinale
studies en twee cross-sectionele studies die de relatie tussen determinanten en (vervroegde) pensionering
onderzoeken. Op basis van de resultaten uit longitudinale studies kan worden geconcludeerd dat een hogere
leeftijd, een lagere opleiding, een laag inkomen, een ongunstige financiële situatie na pensionering, een
slechtere gezondheid (zowel fysiek als mentaal), een negatieve attitude ten aanzien van werk of pensionering,
het hebben van een niet-werkende partner, zware werkbelasting (werkdruk/tempo, fysiek) en lage autonomie
als determinanten van (vervroegde) pensionering beschouwd kunnen worden;
Voor de uitkomstmaat doorwerken na pensionering zijn vijf studies gevonden die zich richten op
determinanten van doorwerken na pensionering, waarvan vier studies een cross-sectionele opzet heeft. Dit
betekent dat er nog onvoldoende bewijs is om uitspraken te doen over de causaliteit van de onderzochte
21