Duurzame inzetbaarheid van de oudere werknemer - Handreiking ...

4. Verdiepende studie ‘Van ik stop naar ik ga door’
4.1 Inleiding
Tot op heden zijn er nog weinig ‘evidence-based’ en op theorie gebaseerde interventies beschikbaar om de
duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers te stimuleren. Opvallend genoeg is er met name weinig onderzoek
verricht naar de effecten van leeftijd in relatie tot werkmotivatie. Bovendien bestaat er geen ‘evidence-based’
interventie om de ontwikkeling van werkmotivatie van oudere werknemers positief te beïnvloeden (Kanfer &
Ackerman, 2004; zie hoofdstuk 4). Het schaars beschikbare (vooral cross-sectionele) onderzoek geeft duidelijk aan dat
oudere werknemers significant minder gemotiveerd zijn om langer door te werken in vergelijking tot hun jongere
collega’s (Kooij e.a., 2008). Maar deze studies geven geen verklaringen waarom deze patronen precies zijn gevonden.
Bovendien zijn er weinig longitudinale interventie studies gepubliceerd die op de juiste wijze controleren voor
alternatieve verklaringen (zie hoofdstuk 4). Het doel van dit nieuwe verdiepende project is om nieuwe relevante kennis
te genereren via het opzetten van een tweedelige studie. Ten eerste zal een nieuwe theorie gebaseerde interventie
(tijdsverruimende methodieken) ontwikkeld worden die in een longitudinaal veldexperiment en een innovatief
simulatie experiment (met gecontroleerd laboratorium setting) nader onderzocht zal worden. In het huidige rapport
zullen de eerste resultaten van het veldonderzoek en de opzet van de simulatie worden besproken.
Doelstelling
Via het combineren van recente inzichten uit de sociale, ontwikkelings- en organisatiepsychologie is het mogelijk om
een nieuwe leeftijdsspecifieke theorie en gerelateerde nieuwe methodieken over werkmotivatie van oudere
werknemers op te bouwen en te testen. Dit project heeft als doel deze nieuwe theorie te toetsen en meer informatie
te geven over de ontwikkeling van de relatie tussen leeftijd en werkmotivatie. Verder heeft het als belangrijk doel
praktische methodieken op te leveren voor bedrijven die ouderen langer gemotiveerd aan het werk willen houden.
Achtergrond
Ontwikkelingspsychologie: de rol van tijdsperspectief. Volgens de socio-emotionele selectiviteit theorie van
Carstensen (1995) is het variabele tijdsperspectief een belangrijke factor die met leeftijd en doelgericht gedrag
samenhangt. Volgens deze theorie ondergaan mensen een verandering in waargenomen tijdsperspectief naarmate
zij ouder worden, en zullen mensen doelen nastreven die bij het waargenomen tijdsperspectief passen. Vooral
wanneer de pensioengerechtigde leeftijd inzicht komt, verandert het toekomstig tijdsperspectief van een ‘open’
naar een ‘gesloten’ karakter. Deze verandering hangt samen met het nastreven van ander type doelen. Meer
specifiek, zullen jongere werknemers met een open tijdsperspectief (‘tijd vanaf geboorte’ perspectief)
gemotiveerd worden door lange termijn, kennis en groei gerelateerde doelen (zoals het aanleren van nieuwe
vaardigheden). Oudere werknemers ervaren het toekomstig tijdsperspectief als meer gesloten (‘tijd tot einde
loopbaan of dood’ perspectief) en zullen meer gemotiveerd worden door korte termijn en emotie gerelateerde
doelen (zoals het verdiepen van bestaande sociale relaties). Er is bevestiging gevonden voor deze theorie in een
grote hoeveelheid experimentele studies (zie Lang & Carstensen, 2002 voor een overzicht). Maar de theorie is nog
nooit in een werkcontext of in een veldstudie in relatie tot werkmotivatie onderzocht. Het doel van dit project is
daarom om deze ideeën in een veldsetting nader te onderzoeken.
Volgens de ‘regulatory focus’ theorie van Higgins (1997) heeft elk individu te maken met de wens om winst te
maximaliseren (promotie focus) en verliezen te minimaliseren (preventie focus). Aangezien ouderen meer te
maken krijgen met het verlies van biologische reserves, zullen zij meer aandacht moeten besteden aan het
minimaliseren van verder verlies en voornamelijk gemotiveerd worden door doelen die preventiegericht zijn
(gericht op veiligheid en zekerheid). Eerder onderzoek (Ebner e.a., 2006) heeft aangetoond dat ouderen inderdaad
meer een preventie focus en jongeren een promotie focus (gericht op groei en ontwikkeling) aannemen. Het doel
van dit project is het nader onderzoeken van de relatie tussen leeftijd, tijdsperspectief en doeloriëntatie (preventie
of promotiegericht zijn). Naast deze persoonsgerelateerde factoren wordt verder aandacht besteed aan de invloed
van iemands werkomgeving.
Organisatiepsychologie: fit tussen persoon en omgeving. Volgens de persoon-omgeving fit theorie (Edwards
e.a., 2006) is het van belang dat het gedrag en de attituden of doelen van werknemers overeenkomen met de
vereiste doelen in de werkomgeving. Met andere woorden, iemands werkmotivatie zal hoger zijn als de
taakdoelen overeenkomen met de eigen doeloriëntatie. Een jongere werknemer met een promotiegerichte
164