Naar een visionaire woningbouw

COMPACTESTADBELEID
Nederland
OMSCHRIJVING Een eerste aanleiding tot het
opstellen van het compactestadbeleid ongeveer
een kwart eeuw geleden, was het tegengaan van
de verloedering van de steden, vooral dan in de
Randstad. Al snel ontstond echter ook de noodzaak
om het hele verstedelijkingspatroon te sturen en
de landelijke gebieden open te houden en de druk
van de steeds sneller toenemende automobiliteit
tegen te houden. Dit waren de redenen voor de
rijksoverheid om het beleid te ontwikkelen.
Het structuurplan ‘Binnen de Ruit’ van de
gemeente Rotterdam (1978), het Amsterdamse
Structuurplan ‘De Stad Centraal’ (1985), het Rijk
met de Structuurschets Stedelijke Gebieden (1983),
de Vierde Nota over de Ruimtelijke Ordening (1988)
en de Vierde Nota Extra of Vinex (1990), waren de
acties waarmee het vernieuwde beleid onder de
aandacht gebracht werd.
Best practices, seminars, ontwerpateliers
en voorbeeldstudies werden georganiseerd om de
voordelen van de compacte stad te communiceren,
niet enkel bij het grootstedelijke bestuur, maar ook
bij projectontwikkelaars, de bevolking, planologen,
stedenbouwkundigen, architecten en andere
belanghebbenden.
Verschillende initiatieven werden in de
daaropvolgende jaren opgericht, waaronder het
Stimuleringsprogramma Intensief Ruimtegebruik
(StIR) in 1997, die onder meer de bouw van een
aantal voorbeeldprojecten van intensief ruimtegebruik
subsidieerden, variërend van kleinschalige
weefselverdichtingen tot meer grootschalige en
ambitieuze projecten (bv. De Rotterdam, OMA). De
kans die men zag om het stedelijk leven te heropwaarderen,
was één van de belangrijkste beweegredenen
tot het oprichten van deze initiatieven.
De publicatie “Prachtig compact NL” op aanvraag
van Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol, is hier
een meer recent voorbeeld van.
Wat opvalt in Nederland is dat de belangrijkste
en meest doorslaggevende actor voor het
compact stedelijk bouwen in de afgelopen kwart
eeuw – anders dan in andere grootsteden – de
overheid is. Op de Vinexlocaties bestond hun
bijdrage enkel uit het opwaarderen en ontsluiten
van de openbare ruimte. Voor de realisatie van het
beoogde programma in een bepaalde dichtheid
werden afspraken gemaakt met lokale partijen. In
binnenstedelijke gebieden echter, moest de overheid
zelf investeren. Daarvoor moest er ook een
beleid ontwikkeld en geïmplementeerd worden.
Voorbeelden van dergelijke projecten zijn
het BANK-gebied van Den Haag dat (buiten enkele
private appartementsgebouwen) bijna uitsluitend
uit overheidsinfrastructuur bestaat, of Kop van
Zuid in Rotterdam, waar grote overheidsinvesteringen
in de Erasmusbrug en de Rotterdamse
Rechtbank gecombineerd werden met publiek
gefinancierde projecten zoals het Luxortheater,
Havenkantoor, Fotomuseum en Congrescentrum,
annex International Passenger Terminal.
Met de ambitie van ‘Structuurvisie Randstad
2040’ om van de 500.000 nieuw te bouwen woningen
tenminste 40% in bestaand bebouwd gebied
te realiseren, is het compactestadbeleid in een
nieuwe fase aanbeland en worden krijtlijnen en
koersen uitgezet om de ambitieuze doelstellingen
te bereiken. Na de Vinexperiode, waarin het
begrip compacte stad invulling kreeg met binnenstedelijke
locaties en grote bouwlocaties aan de
randen van de steden, is dit een belangrijke ‘intensivering’
van het concept.
Borneo-Sporenburg, Amsterdam, West 8
De Rotterdam, OMA, Kop van Zuid / Rotterdam
BRONNEN
Prachtig Compact NL, Rudy Uytenhaak e.a. iov College van Rijksadviseurs.
Compact stad extended, Henk Ovink (red.).
127