Naar een visionaire woningbouw

Een bos appartementen
door Dirk Somers
Dit document verkent de woonopgave
die Vlaanderen de
komende jaren te wachten staat.
De grote getallen en de tijdsdruk
vallen meteen op. Nu al lijkt het
onwaarschijnlijk dat de urgentie
van het vraagstuk plaats laat
voor veel ruimtelijke kwaliteit.
En dat is een gevaar.
De woningen die het
Vlaanderen ontbreekt, zijn
betaalbare woningen. De aanhoudende
stadsvlucht van de
middenklasse houdt de aantrekkingskracht
van het verkavelde
Vlaanderen op peil. De steden,
die een tiental jaren geleden nog
een behoorlijk areaal aan verouderde
wijken in de aanbieding
hadden, zijn ondertussen leeggekocht.
De schaarste, die mede
door migratie wordt gevoed,
stuwt er nu de prijzen omhoog.
Nergens is het nog goedkoop.
Deze situatie is de bron van veel
woonontgoocheling bij de lagere
middenklasse. Wie geen sociale
woning kan bemachtigen, heeft
weinig keuze. Met wat geluk
vind je nog een bewoonbaar
afdankertje, anders huur je maar
gewoon verder.
Projectontwikkelaars mikken
daarom meer en meer op die
lagere middenklasse. Er wordt
steeds meer geïnvesteerd in
steeds kleinere appatementen.
Het betaalbaarheidsprobleem
wordt zo gereduceerd, en een
hoop mensen krijgen de mogelijkheid
om eigenaar te worden
van hun eigen woning. De kwestie
lijkt te zijn opgelost door de
vrije markt.
Maar wat hebben deze mensen
gekocht? Vaak spreken we
over 2-slaapkamerappartementen
zonder berging, met een
aanrecht in de hoek van een
leefruimte, en 7m 2 voor de kinderkamer.
De oppervlakte-eisen
die gesteld worden aan sociale
woningen liggen ondertussen
een stuk hoger dan wat de ontwikkelaars
aanbieden aan starters.
Betaalbaar wonen wordt
zo langzaam aan onbewoonbaar
wonen. Door alle normering
rond akoestiek en energie zit
je binnen wel lekker warm en
rustig, maar het is er gewoon
ontzettend klein. Het collectieve
karakter van het appartementsgebouw
laat de Vlaming niet toe
wat hij anders altijd zou doen:
aanbouwen. Dus zit hij vast.
De appartementsbewoner kan
nu nog slechts één kant op, en
dat is de publieke ruimte in.
Daar aangekomen ontdekt hij
het volgende knelpunt van ons
woonbeleid. Betaalbare woonprojecten
spenderen weinig
geld of aandacht aan collectieve
ruimtes, en de weinige open
ruimte in en om de stad wordt
stilaan opgevuld met betaalbare
woonprojecten.
Deze tendens, hier ietwat karikaturaal
voorgesteld, legt de
grote uitdaging van de woonopgave
in Vlaanderen bloot. De
bebouwde ruimte zal nog meer
bebouwd worden, en door de
aard van de woningen zal het
belang van de collectieve en
publieke ruimte verder toenemen.
Het oude Ruimtelijk
Structuurplan Vlaanderen heeft
veel legitimiteit gegeven aan de
verdichting van de steden. De
moeizaamheid waarmee die
verdichting zich al dan niet heeft
voltrokken, heeft dan weer een
draagvlak gegeven aan de verdere
aansnijding van het buitengebied.
Zowel de verdichting,
als de verdere versnippering
ontbrak het vaak aan een wervend
landschappelijk idee voor
de stedelijke omgeving. Op die
manier raakte veel strategische
open ruimte opgevuld zonder
een directe meerwaarde voor het
stedelijk milieu.
Als er een vervolg komt op deze
studie, dan zal daarin moeten
onderzocht worden hoe het
stedelijk milieu deze ogenschijnlijke
paradox kan oplossen.
De stad zal goede open ruimte
moeten creëren, door ze te (be)
bouwen. Deze tegenstelling kan
alleen worden opgehoffen als
densiteit en landschappelijkheid
elkaar opnieuw vinden in ruimtelijke
modellen.