Naar een visionaire woningbouw

50
BESTAANDE MECHANIEK VAN DE VLAAMSE WOON PRODUCTIE
6
VERSTERKEN VAN DE
RURALE NEDERZETTINGEN­
STRUCTUUR
Actoren actief in de plattelandscontext drukken hun bezorgdheid
uit over wat zij het “afkalven van de ruimtelijke kwaliteit
van het platteland” noemen. Transformatieprocessen,
waarvan een aantal met betrekking tot het wonen, tasten
sluipend de cultuurlandschappelijke waarde van de Vlaamse
plattelandsregio’s aan. Deze evolutie staat niet los van een
bredere evolutie die wordt aangeduid als ‘dorpsverschraling’.
Dit wijst op een algemeen proces waarbij de leefbaarheid van
plattelandsdorpen afneemt: het verenigingsleven neemt af,
werkgelegenheid trekt weg, het ontstaan van woondorpen,
homogenisatie van de bevolking etc.
Een aantal processen zoals ‘verappartementisering’ of de
ontmanteling van dorpen werden reeds aangehaald. Zij
spelen zich even goed af in verstedelijkte tussengebied als
in de meer rurale dorpen. Zij zijn het gevolg van een verstedelijkingsdruk
die verschillende oorzaken kan hebben. In
sommige gevallen kan deze van buitenaf komen. Op andere
plaatsen komt de druk vanuit het dorp zelf, als gevolg van
fenomenen als vergrijzing en gezinsverdunning.
met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van
’14-’18. Ieper en Heuvelland” behandelt dan weer de typische
na-oorlogse woningbouwproductie. 67 Het toont dat er
al redelijk wat belangstelling is voor de uitdagingen waar het
platteland in Vlaanderen mee geconfronteerd wordt. Het IPO
of Interbestuurlijk Plattelandsoverleg heeft verschillende
initiatieven lopen en heeft ondertussen heel wat expertise
opgebouwd. Een ander initiatief is Winvorm dat staat voor
‘West-Vlaanderen in Vorm’, een platform dat zich inzet voor
ruimtelijke kwaliteit. Het ontstond in 2000 als een gezamenlijk
initiatief van de intercommunales Leiedal en WVI, de
Provincie West-Vlaanderen, de Vlaamse Landmaatschappij
en de Vlaamse Bouwmeester. Een instrument dat binnen
Winvorm werd ontwikkeld is de ‘regio-enveloppe’ waarmee
gemeentes financieel worden ondersteund om ontwerpend
onderzoek uit te voeren voorafgaandelijk aan de uitwerking
van een project.
Ook zijn er gemeenten die actief op zoek gaan naar oplossingen.
Een voorbeeld is de gemeente Landen, die een nieuw
kader tracht te ontwikkelen om duurzaam om te gaan met de
herbestemming van vierkantshoeves.
Deze afkalving van de ruimtelijke kwaliteiten van het platteland
beperkt zich niet enkel tot dorpen. Ook in het open landschap
speelt dit zich af. Zo hebben actoren het over het fenomeen
waarbij typische Vlaamse verkavelingsfermettes her en
der verschijnen en zo het ‘regio-specifieke karakter’ doen vervagen.
Dit ‘regio-specifieke karakter’ van het platteland hangt
dan samen met typische rurale architectuur en constructies
zoals hoeves of boerderijen. Dit stelt het probleem van hergebruik
aan de orde. Hergebruik van bestaande waardevolle en
beeldbepalende gebouwen zoals hoeves, kloosters, industriële
gebouwen en andere historische panden kan bijdragen aan het
behouden en versterken van de identiteit van een plattelandsregio.
De gebouwen worden door het hergebruik behoed van
verder verval. Een vaak vastgesteld fenomeen op dit punt is
de inname van waardevolle rurale erfwoningen door bedrijven,
die hier foutief gezoneerd zijn, en waarbij het woongedeelte
ondoordacht verbouwd wordt of zelfs afgebroken en vervangen
door de meest banale constructies. Ook hier ligt een
belangrijk beleidsknelpunt. Vandaag is hergebruik van hoeves
vaak niet mogelijk door te beperkende regelgeving. Zo kan in
een boerderij in landbouwgebied maar één woning ondergebracht
worden in het woongedeelte van de boerderij. Toch is
de schaal en omvang van veel boerderijen net van die aard dat
er perfect 5 of 6 woningen in kunnen ondergebracht worden
zonder de capaciteit van de site te overschrijden. Dit sluit bijvoorbeeld
co-housing in landelijk gebied uit.
De afkalving van het platteland heeft uiteraard niet enkel
betrekking op wonen. Andere fenomenen die hier toe bijdragen
zijn de schaalvergroting van landbouwbedrijven waarbij agrarische
industriële complexen de traditionele familieboerderij
vervangen, met een grote impact op de ruimtelijke kwaliteit
van het platteland. Andere tendensen zijn ‘horsificatie’ waarbij
landbouwgrond wordt vervangen door een paardenhouderij
met bijhorende stallen en hekwerk of nog het fenomeen van
vertuining. Hier gaat het dan over de vervanging van landbouwgrond
door grote tuinen horende bij kastelen en hoeves.
Deze evoluties betekenen een privatisatie van de open ruimte.
Met betrekking tot deze problematiek zijn al verschillende
studies uitgevoerd en lopen er verschillende initiatieven.
De studie “Streekidentiteit Hoppeland” onderzoekt de identiteit
van de gelijknamige streek en exploreert de mogelijkheden
van typologische vernieuwing. 66 De studie “Omgaan