Naar een visionaire woningbouw

Rust, ruimte en homogeniteit
door Pascal De Decker
Vlaanderen staat voor alles
behalve compact wonen.
Vlamingen wonen doorgaans in
behoorlijk grote woningen, vaak
vrijstaand, met een grote tuin. Ze
wonen quasi overal: in linten, in
willekeurig neergepote verkavelingen,
in winterbeddingen van
rivieren, in bossen en natuurgebieden.
Ze doen dit met hoge
kosten voor publieke infrastructuren,
postbedeling en openbaar
vervoer tot gevolg. En ook ten
koste van vaak lange files naar
werk, onderwijs en recreatie.
Ruimtelijke planners fulmineren
al lang tegen deze manier
van wonen en met het RSV is
minder verspreid en compacter
wonen ook nadrukkelijk
een beleidsdoelstelling geworden.
Het beleid bepleit ook
een betere mix: mensen moeten
meer in sociaal en etnisch
gemengde stedelijke omgevingen
gaan wonen. Sindsdien zijn tal
van oefeningen gemaakt om
compacter en geconcentreerd te
gaan wonen. Helaas, de Vlaming
blijft naar de buitenstedelijke
vrijstaande woning op een individuele
kavel in sociaal homogene
omgevingen trekken. Deze
conclusie volgt uit de vaststelling
dat de meeste steden – en zeker
de grote – voor wat autochtone
inwoners betreft, een negatief
migratiesaldo blijven voorleggen.
De steden zelf, die hun bevolkingsgroei
in hoofdzaak door
externe migratie zien groeien,
zijn intussen meer divers dan
ooit. Er ontstaat superdiversiteit
(Blommaert) of hypermulticulturaliteit
(Vidal).
Het is hier niet de plaats voor
een uitgebreid exposé over compacter,
geconcentreerder en
gemengder wonen. Enkele punten
ter overweging:
1. We moeten eerst toch een
niet onbelangrijke kanttekening
plaatsen bij het dominante discours
van stadsvlucht en het
overwicht van de niet-stedelijke
woonwens. Er wordt doorgaans
zo op gefocust dat we uit
het oog verliezen dat er altijd
al mensen in steden gewoond
hebben en naar de stad komen
wonen om er vervolgens te
blijven. Voor een behoorlijk
aantal stadsbewoners is stedelijk
wonen een bewuste keuze.
Ze wonen in de stad omdat ze
in de stad zijn opgegroeid, daar
tevreden mee zijn en geen reden
zien om naar het suburbane
of landelijk gebied te trekken.
Anderen zijn in de stad komen
wonen en gebleven omdat naast
werk tal van voorzieningen nabij
zijn: scholen, recreatie, winkels.
Ze doen dit ook omwille van de
culturele aantrekkelijkheid van
de stad: in de stad is er zonder
grote verplaatsingen altijd wel
iets te doen.
De ontwikkelingen naar het
tweeverdienersschap hebben de
stad als woonplaats bovendien
nog aantrekkelijker gemaakt.
Tweeverdienershuishoudens zijn
‘drukke’ huishoudens: ze hollen
– zeker als er kinderen zijn
en de partners op verschillende
plaatsen werken – van hot naar
her. Voor hen is de nabijheid
van functies en voorzieningen
dan ook handig.
2. Maar laten we niet naïef
zijn. Enquêtes die peilen naar
woontevredenheid, leveren –
ook onder ‘diehard’ stedelingen
– steevast dezelfde knelpunten
op. Steden zijn onveilig – vooral:
verkeersonveilig –, er is te weinig
groen en te weinig rust. Niet
elk huishouden ziet rationeel de
voordelen van stedelijk wonen
in; of is niet bereid de nadelen
van het leven in een stad er bij
te nemen. Als je een auto hebt,
is het vinden van een parkeerplaats
niet evident; als je er al
een vindt. Fietsen is er vaak nog
steeds een spannende bedoening
en er is weinig groen en nauwelijks
speelruimte voor de kinderen.
En hoe je het ook draait
of keert, in steden – en zeker in
flatgebouwen – leven mensen
dichter op mekaar waardoor
het risico op wrijvingen groter
is. Om het met een boutade van
een Gentse respondent te stellen:
“het is in deze buurt nooit stil”.
Daar tegenover staat dat de
alleenstaande woning toelaat
om conflicten te vermijden. Je
hebt je eigen groenzone, je eigen
plaats om de kinderen te laten
spelen en je eigen plek om je
auto(‘s) kwijt te geraken. En wat
niet onbelangrijk is: de garantie
op ‘rust’ is er groter; dit betreft
niet alleen ‘rust’ in de betekenis
van stilte, van afwezigheid van
(ongewenst) geluid, maar ook de
afwezigheid van de rest van de
wereld. Drukke mensen wensen
’s avonds na hun werk de deur
achter zich dicht te trekken.
3. De opmars van de informatietechnologie
doet de grenzen
tussen verschillende levenssferen
zoals wonen, werken en
recreëren, tussen stad en land,
tussen binnen- en buitenland,
tussen tijdelijk en permanent
en tussen hoofd- en nevenverblijf
vervagen. Meer en meer
is de woning de plek waar ook
gewerkt wordt en waar werken,
studeren en vrije tijd dooreen
lopen. De woning is ook de plek
waar allerlei diensten worden
aangeboden die men voorheen
buiten de deur moest zoeken.
Op die manier dijt de woning uit
tot een multifunctionele eenheid,
die ruimte moet bieden
aan de verschillende activiteiten
van de verschillende leden van
een huishouden. Niet alleen
vergt dit grotere woningen, die
verschillende activiteiten kunnen
echter ook verspreid worden
over verscheidene ‘eigen’
locaties. Werken of studeren in
het buitenland (en dus ook van
buitenlanders bij ons) vraagt
om een tijdelijk verblijf. De
verschillende activiteitenpatronen
dwingen vaak tot een compromis
over de locatie van de
woning als uitvalsbasis, die in de