Naar een visionaire woningbouw

76
NAAR EEN VISIONAIRE WONINGBOUW
2.4 Aanzet voor een duurzame
armatuur op basis van
woonomgevingskwaliteiten
Dit deel is een oefening die Vlaanderen tracht in kaart te
brengen op basis van de woonomgevingskwaliteiten. Dit kan
als uitgangspunt dienen voor ontwerpend onderzoek naar
nieuwe woonomgevingen. Een selectie van verschillende
ruimteclaims en systemen die sturend zijn voor de woonomgevingskwaliteit
worden samengebracht in een synthesekaart.
Deze oefening vertrekt van het kaartmateriaal dat voor
handen is. Volgende systemen werden in rekening gebracht:
het productief landschap – omvattende landbouw, groene
ruimte en het watersysteem –, mobiliteit, tewerkstelling &
voorzieningen en betaalbaarheid. Dit is zeker geen volledige
benadering en zou bijvoorbeeld nog aangevuld kunnen worden
met energie.
Landbouw
Voedselproductie is een belangrijke ruimteclaim die mee
bepaalt waar we (niet) kunnen bouwen. Volgens VRIND
neemt landbouw in 2009 een totale oppervlakte van
620.161ha in. Hiermee beslaat landbouw 46% van de totale
Vlaamse oppervlakte. Met een aandeel van 60% wordt het
grootste deel van deze landbouwoppervlakte ingenomen door
weiden, grasland en voedergewassen, wat wijst op het belang
van rundveehouderij. Akkerbouw zelf beslaat een aandeel
van 31%. Tuinbouw neemt slechts 8% in van het areaal
waarvan de helft wordt gebruikt voor groenteteelt, fruitteelt
neemt een derde in en de resterende oppervlakte wordt
gebruikt voor de sierteelt. Algemene tendens in de landbouw
in Vlaanderen sinds enkele jaren is een schaalvergroting van
de landbouwbedrijven, wat gepaard gaat met het verdwijnen
van de kleinere landbouwbedrijven (het aantal bedrijven
daalde met 28% tussen 2000 en 2009).
De landbouwkaart toont alle landbouw in Vlaanderen (kaart
2.2). De donkergele gebieden zijn de traditionele rurale
gebieden waar het plattelandsontwikkelingsbeleid op inzet.
Daarnaast toont deze kaart dat landbouw sterk versnipperd
ligt over heel Vlaanderen, zowel in wat we tussengebied kunnen
noemen als binnen stadsregio’s.
Groene ruimte
Groene ruimte kent verschillende verschijningsvormen in
stadsregio’s, tussengebied en platteland. Dit varieert van
privaat en kleinschalig groen (tuinen) tot publiek en grootschalig
groen (bossen, natuurgebieden, parken,…). Het zijn
enerzijds belangrijke ruimteclaims die de bebouwbare ruimte
voor wonen inperken en anderzijds is groene ruimte een
essentiële woonomgevingskwaliteit die op kleiner schaalniveau
dient geïntegreerd te worden.
Het beleid zet sterk in op een gebiedsgerichte aanpak waarbij
een van de belangrijkste maatregelen de ontwikkeling
van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en het Integraal
Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON) is. Het RSV
en het Natuurdecreet voorzien in de afbakening van 125.000
hectare VEN, 150.000 ha IVON en dan nog in een onbepaalde
oppervlakte natuurverbindingsgebied in overdruk. Eind 2008
was 70% van het VEN en 1% van het IVON afgebakend. Een
andere beleidskeuze is in te zetten op stadsrandbossen. Het
Pact 2020 stelt dat tegen 2020 minstens de helft van de stedelijke
en kleinstedelijke gebieden over een stadsbos moet
beschikken (of er een opgestart moet hebben). Begin 2010
waren er 16 stadsbosprojecten opgestart binnen 57 stedelijke
gebieden.
Traditioneel zet het beleid in op plattelandsontwikkeling
in gebieden die gekenmerkt worden als ruraal gebied zoals
de Westhoek, het Meetjesland, de Vlaamse Ardennen,
het Pajottenland, delen van de Kempen, het Hageland en
Haspengouw (fig. 2.12). Zoals eerder aangehaald worden
deze traditionele plattelandsgebieden gekenmerkt door
specifieke rurale woonomgevingen met zeer specifieke
uitdagingen. Naast deze traditionele, zeer gebiedsgerichte
aanpak, moet er nagedacht over de rol van landbouw buiten
het traditionele plattelandsgebied. Welke rol krijgt landbouw
in het tussengebied en binnen stadsregio’s en hoe draagt dit
bij aan de kwaliteit van de woonomgevingen hier?
Fig. 2.13 Evolutie van de oppervlakte natuur, bos en overig groen op de gewestplannen
of ruimtelijke uitvoeringsplannen ten opzichte van 1994, van 1999 tot 2009, in ha.
Bron: VRIND 2010.
Fig. 2.12 Kaart LEADER gebieden. LEADER staat voor ‘Liaisons Entre Actions de
Développement de l’Economie Rurale. Dit is een Europees subsidiëringsprogramma voor
Plattelandsontwikkeling.
Bron: VLM, uit Programma voor Plattelandsontwikkeling 2007-2013.
Kaart 2.3 met de groene ruimte toont in donkergroen de
voornaamste grote groene gebieden, bossen, natuurgebieden
en VEN gebieden. Deze groene ruimte is dominant aanwezig
in het Noord-Oosten van België. Dit soort groengebieden
hebben een sterke recreatieve waarde. Het lichtgroen
is al de resterende groene ruimte die niet is ingenomen door
bebouwing, landbouw, infrastructuur of andere functies. Er
wordt hierin geen onderscheid gemaakt tussen publiek of
privaat groen. Deze groene ruimte ligt duidelijk versnipperd
over heel België, met sterke concentraties in bepaalde delen
van het tussengebied. Vaak ligt deze verscholen achter
dichtgebouwde linten zodat de aanwezigheid van dit groen
vaak minder voelbaar aanwezig is. Dit versnipperd groen
biedt een enorme landschappelijke meerwaarde. De opgave
bestaat er in dit groen in te zetten als structurerend systeem
van woonomgevingen en duurzaam te verweven met
de bebouwde ruimte.