Naar een visionaire woningbouw

42
BESTAANDE MECHANIEK VAN DE VLAAMSE WOON PRODUCTIE
4
HERDENKEN VAN HET KLAS­
SIEKE VERKAVELINGSMODEL
Het niet-duurzame en ruimteverslindende karakter van verkavelingen
heeft het departement Ruimtelijke Ordening van
de Vlaamse overheid aangezet het “Werkboek kwaliteitsvol
verkavelen” uit te geven. 60 Deze publicatie onderzoekt wat
een verkaveling kwaliteitsvol maakt en wil de verschillende
actoren zoals ontwerpers, overheid, promotoren en bewoners
sensibiliseren. De vijf bouwstenen voor een kwaliteitsvolle
verkaveling die naar voor worden geschoven zijn het
voortbouwen op de ruimtelijke structuur, slim gebruiken van
ruimte, aandacht voor de aanleg van de publieke ruimte en
de relatie met de private ruimte, de keuze voor de geschikte
variatie aan woningtypes en de integratie van duurzaamheid.
Deze geïdentificeerde kwaliteiten worden geïllustreerd met
een reeks van ‘best practices’. Er wordt ook gewezen op de
rol van verkavelingsvoorschriften als sluitstuk van een verkavelingsconcept,
waarbij de vaak gangbare praktijk van het
kopiëren van standaardvoorschriften uit den boze is.
De eerder aangehaalde cijfers tonen dat in Vlaanderen de
typologie van de vrijstaande ééngezinswoning het best vertegenwoordigd
is. Gezien het beleid dat gevoerd werd, is dit niet
verwonderlijk. Maar het klassieke model van de vrijstaande
woning met tuin buiten de stad staat vandaag onder druk.
Deze woonvorm is niet duurzaam. Het versnippert en consumeert
de schaarser wordende ruimte. Het verbruikt meer
energie dan andere – meer compacte – woonvormen en het
gaat onvermijdelijk gepaard met intensief autogebruik met
milieuvervuiling en fileleed tot gevolg. Maar wenselijk of niet,
verkavelen zit ingebakken in de Vlaamse wooncultuur, en het
is onwaarschijnlijk dat hier snel verandering in zal komen.
Onder druk van onder andere grondschaarste muteert de
verkaveling zodat van kwalitatieve woonmilieus nog moeilijk
gesproken kan worden. Zolang er geen alternatieven
voor handen zijn, zal de gelijkmatig uitgelegde structuur van
woongebieden, woonuitbreidingsgebieden en woonreservegebieden
aangesneden blijven worden met verkavelingen. De
uitdaging binnen het huidige systeem van de woonproductie
bestaat erin de verkaveling te herdenken in functie van de
criteria voor een duurzame woonomgeving. Daarnaast lijkt
het aangewezen nieuwe pistes te bewandelen door te zoeken
naar alternatieve modellen voor de verkaveling.
Fig 1.35 Werkboek kwaliteitsvol verkavelen.
In de traditionele Vlaamse verkavelingen ligt de nadruk vaak
op het individuele initiatief. Binnen de formele verkavelingsvoorschriften
staat de individuele eigenaar in voor de bouw
van zijn woning. De vraag is hoe in deze typische individualistische
Vlaamse wooncultuur, alternatieve productiewijzen
mogelijk zijn, waarbij niet enkel andere typologieën en schakelingen
worden ingezet die duurzaam en zuinig omgaan met
de beschikbare ruimte, maar waarbij ook afgestapt wordt van
het individueel georkestreerde bouwproces. In die zin kan de
toename van professionele actoren als een positieve evolutie
beschouwd worden, alleen zien we dat de actoren zich
vasthouden aan de tradtionele modellen. Een hogere graad
van collectiviteit kan een strategie zijn om zuinig om te gaan
met de beschikbare ruimte. Kleinere private tuinen kunnen
bijvoorbeeld gecompenseerd worden met collectieve groenruimte.
Gemeenschappelijk toegepaste duurzaamheidstechnologieën
komen in het algemeen ook goedkoper uit en
zijn vaak efficiënter. Voorbeelden van doorgedreven duurzame
wijken zoals Vauban in Freiburg kennen we nog niet in
Vlaanderen, hoewel er op bepaalde plekken wel stappen in
die richting worden genomen. 59
59 Bijvoorbeeld de Clementwijk in Sint-Niklaas, wijk De Vloei in Ieper of de
passiefwijk Sogeta in Eeklo.
60 DEPARTEMENT RWO, Werkboek kwaliteitsvol verkavelen. Perspectieven en
bouwstenen om kwaliteit te waarderen en in te bouwen in het concept, Vlaamse
Overheid, Brussel, 2008.