Naar een visionaire woningbouw

34
BESTAANDE MECHANIEK VAN DE VLAAMSE WOON PRODUCTIE
2
KWALITATIEVE TRANS­
FORMATIE VAN DORPEN
Vandaag gebeurt de ontwikkeling van dorpen vaak ad hoc
en op basis van de gelijkmatige gespreide structuur voor
woonontwikkeling die in de jaren 1970 met de gewestplannen
werd vastgelegd. Deze structuur is niet alleen verouderd, ze
werd ook bepaald zonder voorafgaandelijk aftoetsing van het
ruimtelijk potentieel en onderzoek naar de kwaliteiten van de
dorpen. Het RSV bracht wel een aantal nuances aan – bijvoorbeeld
het koppelen van projecties aan functionele karakteristieken
zoals voorzieningenniveau en bewonersaantalen
en toetsing aan de ruimtelijke context met bijvoorbeeld de
watertoets – maar bevestigde wel dit systeem waardoor de
vroeger vastgelegde woonzones, woonuitbreidingsgebieden
en woonreservegebieden de ondergrond blijven voor toekomstige
ontwikkelingen van dorpen. Het RSV introduceerde ook
de notie van een hiërarchie van kernen en koppelde hieraan
projecties voor woonontwikkeling. Op basis van criteria
zoals voorzieningenniveau en bewonersaantallen werd
bepaald met hoeveel wooneenheden een dorp kan uitbreiden.
Vandaag zien we dat deze benadering er niet in slaagt om de
ruimtelijke en landschappelijke kwaliteit van de dorpskernen
te benutten en te versterken.
“We stellen een trend vast waarbij eengezinswoningen
in de dorpen worden opgekocht en
vervangen door bescheiden appartementen.
Het hele dorpskarakter gaat hierdoor kapot.
Ook op sociaal niveau zet dit het dorp onder
druk. Het lokaal beleid heeft weinig oog voor
deze problematiek.” — Tom Raes, dienst
wonen Provincie Vlaams-Brabant
“Er liggen veel kansen in het plattelandsgebied
om wonen te gaan inzetten als instrument
om minder kwalitatieve plekken en
dorpen op te waarderen. Dit potentieel wordt
vandaag te weinig benut.” — Niek De Roo,
Intercommunale WVI
Tegelijkertijd speelt er het fenomeen van de ‘verappartementisering’
dat grote impact heeft op dorpskernen. Deze trend
is vooral merkbaar het laatste decennium. Veel appartementsgebouwen
in de vorm van jumbofermette’s verschenen
zowel in dorpskernen als langs linten. Er werd gewezen op
de lage kwaliteit en beperkte duurzaamheid van de woonmilieus
die deze trend voortbrengt. Vaak gaat het over een
uniforme stapeling van appartementen achter een stilistische
enveloppe die refereert aan de typologie van de fermette.
Essentiële kwaliteiten zoals een goede buitenruimte, flexibele
appartementwoningen, aangename circulatie lijken
ten koste zijn te gaan van mercantiele overwegingen. Zoals
Ryckewaert opmerkt is de ‘jumbofermette’ een fundamentele
nieuwe en grootschalige typologie die geïntroduceerd wordt
in dorpen en linten. Naast een toename van autoverkeer en
parkeerdruk raakt deze evolutie aan de typische kenmerken
van dorpen zoals openheid, kleinschaligheid en de relatie met
het omliggende landschap, die geleidelijk verdwijnen waardoor
de dorpen veel van hun aantrekkingskracht verliezen.
In die zin zouden we kunnen spreken van de ontmanteling of
ontwrichting van dorpen. De jumbofermette illustreert hoe
de onderdelen van de woonproductiemechaniek op mekaar
afgestemd zijn (ze beantwoorden aan de beleidsdoelstelling
van verdichting), maar zonder dat dit tot een duurzame
woonomgeving leidt.
De uitdaging bestaat er dan ook in de ontwikkeling van
dorpen te sturen in de richting van meer kwalitatieve en
duurzame woonomgevingen, met oog voor zijn cultuurlandschappelijke
kwaliteiten. Voor elk dorp stelt zich daarbij een
dubbele vraag: 1. Is de structuur van de gewestplannen nog
wel de meest wenselijke? 2. Als er toch wordt vastgehouden
aan deze zonering, hoe kan deze alsnog ingezet worden op
een duurzame en kwalitatieve manier, die het dorp ten goede
komt?
Er kan ook opgemerkt worden dat veel dorpskernen in hun
centrum nog met een oud woningpatrimonium zitten dat aan
grondige renovatie of vervanging toe is (cfr. uitdaging 1). Een
deel van de woningbehoefte zou ook hier voorzien kunnen
worden. Zoals we in de volgende uitdaging zien, zijn er ook
nog heel wat bouwmogelijkheden in bestaande verkavelingswijken,
die vandaag niet benut worden. Ook hier kan een deel
van de behoefte aan woningen opgevangen worden.