Naar een visionaire woningbouw

13
BESTAANDE MECHANIEK VAN DE VLAAMSE WOON PRODUCTIE
1.1 Drieledig interpretatiekader
Dit eerste deel beschrijft de mechaniek van de bestaande
Vlaamse woonproductie. Deze wordt geïnterpreteerd als
zijnde opgebouwd uit drie onderdelen of velden, die via complexe
interacties met elkaar in verband staan. De verschillende
actoren kunnen hier hun plaats in vinden. Dit interpretatieschema
is het resultaat van literatuuronderzoek, de
interviews en de workshops. Deze drie onderdelen zijn:
1. Het beleid, in de ruime zin. Dit ontwikkelt een visie op
het territorium en de gewenste ontwikkeling van het wonen.
Dit formaliseert zich in beleidsdocumenten zoals het Woonbeleidsplan,
het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, het
decreet Grond-en Pandenbeleid,… en vertaalt zich in een aantal
beleidsinstrumenten. De actoren zijn de verschillende overheden
gaande van het federale tot het gemeentelijke niveau.
2. De woonproducten en typologieën. Dit gaat over de
concrete ruimtelijke vertaling van het wonen op niveau van
de wooneenheid of groep van wooneenheden en de omgeving
waarin deze zich bevinden (‘woonomgeving’). De belangrijkste
actoren zijn hier vandaag de opdrachtgevers of klanten in
plaats van ontwerpers. Ook overheden spelen via regelgeving
een zekere rol in dit veld.
3. Het operationele kader duidt de mechanismen en constellaties
aan waarmee de woningbouwproductie in de praktijk
wordt gebracht. De belangrijkste actoren zijn hier de producenten
van woningbouw, zowel privaat (particulieren, ontwikkelaars,
promotoren,…) als publiek (sociale huisvestingsmaatschappijen,
stadsontwikkelingsbedrijven, intercommunales).
Deze mechaniek kan geïllustreerd worden met concrete voorbeelden.
Kijken we bijvoorbeeld naar de sociale huisvesting
dan kunnen de drie velden als volgt geduid worden:
1. In het Grond- en Pandendecreet formuleert de
Vlaamse Overheid de ambitie om tegen 2020 in totaal 43.000
nieuwe sociale huurwoningen, 21.000 sociale koopwoningen
en 1000 sociale kavels te voorzien. Hiertoe worden een aantal
instrumenten voorzien. Hierbij wordt uitgegaan van het principe
van een gelijkmatig gespreid aanbod wat betekent dat
gemeenten met minder sociale woningen dan het gemiddelde
voor een inhaalbeweging staan.
2. De woonproducten in de sociale woningbouw kennen
een ruime verscheidenheid gaande van vrijstaande woningen,
rij- en koppelwoningen tot gegroepeerde en gestapelde
WOON­
PRODUCTEN
Verkavelingen
Fermette
Rijwoning
Woontoren
Jumbofermette
…
BELEID
Fig. 1.1 Schema van de mechaniek van de woningbouwproductie.
RSV
Decreet Gronden
Panden beleid
Woonbeleid
Fiscaliteit
…
OPERATIONEEL
KADER
Private markt
Sociale woningbouw
Stadsontwikkelingsbedrijven
…
woningbouw. Onafhankelijk van de typologie worden ze
allemaal genormeerd door het ABC van de Vlaamse Maatschappij
voor Sociaal Wonen (VMSW).
3. De VMSW en 93 sociale huisvestingsmaatschappijen
staan in voor de bouw van sociale woningen in overleg met
de lokale besturen. In het kader van het Decreet Grond-en
Pandenbeleid moeten nu ook private projecten van een
zekere omvang een deel sociale woningen voorzien. Hier kan
de private ontwikkelaar zelf instaan voor de bouw van sociale
woningen of samenwerken met een SHM. Ondanks deze
maatregel is het duidelijk dat er nog bijkomende inspanningen
nodig zullen zijn om de doelstellingen te halen.
Een historisch voorbeeld is de wet De Taeye. Deze wet was
verantwoordelijk voor één derde van de nieuwbouw woningen
na WOII en was bepalend voor het uitzicht van België zoals
we dat vandaag kennen:
1. De wet De Taeye wilde de verwerving of de bouw van
een eigen woning aanmoedigen door middel van een premie
of een lening met staatswaarborg. De katholieke wet moedigde
de bouw van eengezinswoningen buiten de stad aan en
was zo een belangrijke stimulans voor de suburbanisatie.
2. Een De Taeye-woning diende te voldoen aan een aantal
criteria met betrekking tot oppervlakte, bestemming en
uitrusting van de ruimten. Renaat Braem zei in een artikel uit
1954 over deze woningen: ‘Het is zelfs met goeden wil, zeer,
zeer moeilijk onder de duizenden nieuwe De Taeye-woningen
er enkele te ontdekken en als werken van Architektuur te
beschouwen’.
3. De wet ging uit van het individuele opdrachtgeverschap
en traditionele bouwmethoden. Ze kreeg dan ook de
kritiek van ‘moderne’ architecten dat technologische vooruitgang
door middel van standaardisatie en prefabricatie niet
gestimuleerd werd.
Er kan opgemerkt worden dat dit schema op verschillende
schaal- en beleidsniveaus van toepassing is. Hierna gaan we
dieper in op elk van de drie onderdelen van de mechaniek van
de woningbouwproductie.
Fig. 1.2 Voorbeeld van een De Taeye woning. Uit: VAN HERCK,
“Wonen in Welvaart”.