Naar een visionaire woningbouw

15
BESTAANDE MECHANIEK VAN DE VLAAMSE WOON PRODUCTIE
Dit bemoeilijkt in zekere mate de slagkracht van het beleid.
Met de laatste staatshervorming komt het zwaartepunt van
het woonbeleid nog meer bij de gewesten te liggen. Toch
blijven er nog een aantal hefbomen op federaal niveau liggen.
Zonder volledig te zijn, kunnen een aantal belangrijke competenties
aangestipt worden. 11 Een ander belangrijk instrument
om het woonbeleid (fiscaal) te sturen is het kadastraal inkomen
(KI). Het KI is het gemiddeld normaal netto-inkomen
dat het onroerend goed tijdens één jaar aan zijn eigenaar
zou opbrengen, rekening houdend met de huurmarkt op het
referentietijdstip dat vastligt op 1 januari 1975. Een herziening
van de kadastrale inkomens zou kunnen ingezet worden
om bepaalde trends, zoals suburbanisatie, te sturen. Ook
de op federaal niveau gesitueerde BTW-wetgeving heeft
een belangrijke impact op de woningbouwproductie. In de
gesprekken met de lokale actoren, werd er op gewezen dat
de selectieve toepassing van een BTW-tarief van 6% soms
tot ongewenste situaties leidt in de praktijk.
Fig. 1.4 Stedelijke gebieden in Vlaanderen op basis van twee definities. De eerste kaart
toont de (hypothese van) afbakening van stedelijke gebieden op niveau van statistische
sectoren. De tweede kaart toont de selectie van gemeenten die volgens RSV tot stedelijk
gebied behoren. De doelstelling van 60/40 verhouding in de woningbouwproductie in stedelijk
en buitengebied is bijna gehaald volgens de tweede definitie en bedraagt 58,3/41,7
voor de periode 2002-2008. Volgens de eerste definitie is er zeker geen trendbreuk gerealiseerd
en bedraagt de verhouding 48,6/51,4 voor dezelfde periode.
Bron: VOETS, J., DE PEUTER, B., VANDEKERCKHOVE, B., “Flexibel plan werd ambtelijk
en juridisch”, in: Ruimte, nr. 8, dec 2010/jan – feb 2011, pp. 12-19.
Regionalisering
van de huisvestingspolitiek
Met de aanvang van de federalisering van België in 1974 werd
de huisvestingspolitiek geleidelijk een gewestelijke bevoegdheid.
In 1997 kreeg Vlaanderen met de Vlaamse Wooncode
haar eerste echte woningwet. Hierin ligt de nadruk meer op
een inclusieve aanpak en de relatie met andere beleidsdomeinen.
Vandaar de ingang van de term woonbeleid in plaats
van huisvestingsbeleid. Met deze regionalisering voerde
Vlaanderen een aantal nieuwe financiële instrumenten in in
de vorm van subsidies en premies. Vlaanderen investeerde
ook meer in de sociale huursector. Het beleid, gericht op de
private huurmarkt, bleef beperkt en dit ten voordele van een
beleid gericht op eigendomsverwerving. De regionalisering
betekende dus zeker geen breuk met het verleden. Met de
laatste staatshervoming werd een nieuw pakket van bevoegdheden
overgeheveld, waaronder de huurwetgeving en fiscale
aftrek van de hypothecaire lening. De impact hiervan op het
Vlaamse woonbeleid is op dit moment nog onduidelijk, maar
vermoedelijk zal het systeem gewoon verder gezet worden.
Met het Decreet Grond- en Pandenbeleid uit 2009 voerde
Vlaanderen een belangrijke nieuwe wet in. De hoofddoelstelling
van dit decreet is het realiseren van een betaalbaar
woningaanbod via sociale en bescheiden woningen. Dit
decreet legt een ‘bindend sociaal objectief’ vast per gemeente
en rijkt daartoe een aantal instrumenten aan. Concreet
betekent dit dat er per gemeente een aantal sociale woningen
moet bijkomen in de periode 2009-2020. Voor sommige
gemeenten geldt een bijkomende inspanning tegen 2025. In
totaal moeten er 43.000 sociale huurwoningen bijkomen,
21.000 sociale koopwoningen en 1000 sociale kavels. Om dit
te bereiken dient minimaal 25% van de realiseerbare onbebouwde
bouwgronden in eigendom van de publieke of semipublieke
sector een sociale bestemming te krijgen. Ook zal in
nieuwe private verkavelings- en bouwprojecten van een zeker
omvang een aandeel sociale woningen gerealiseerd moeten
worden. Voor de eerste keer wordt een sociaal objectief kwantitatief
vastgelegd en gekoppeld aan een realisatietermijn.
Versnipperd woonbeleid
De verschillende etappes en hervormingen hebben
de bevoegdheden van het woonbeleid nogal versnipperd.
De grote lijnen van het woonbeleid op Vlaams niveau worden
vastgelegd in de Wooncode. Deze wijst ook een aantal taken
toe aan de gemeenten, de lokale sociale huisvestingsmaatschappijen
(SHM’s), de sociale verhuurkantoren (SVK’s)
en de overkoepelende Vlaamse Maatschappij voor Sociaal
Wonen (VMSW). Aan de gemeenten kent de Wooncode de
rol toe van regisseur van het lokaal woonbeleid, verantwoordelijk
voor het uitwerken van haar woonbeleid. Een veelgehoorde
kritiek is dat er wel bevoegdheden worden doorgeschoven,
maar dat bijhorende middelen ontbreken. Daardoor
beschikt het gemeentelijk niveau vaak niet over voldoende
capaciteit om deze taken te vervullen. Er wordt dan geopperd
dat het lokaal woonbeleid en ruimtelijk beleid het best wordt
georganiseerd op een schaalniveau dat de gemeente overstijgt.
De vaststelling dat het woonbeleid vandaag erg versnipperd
ligt en daardoor moet inboeten aan slagkracht moet dan
ook enigszins genuanceerd worden. Vlaanderen beschikt over
een aantal hefbomen maar schuift er ook een aantal door naar
het gemeentelijk niveau, waarbij men de vraag kan stellen of
dit het meest geschikte niveau is. Een voorbeeld hiervan is
de heffing op leegstaande percelen, waarvan gemeenten – uit
begrijpelijke electorale overwegingen – geen gebruik maken.
De Vlaamse Wooncode kent geen expliciete bevoegdheden
toe aan de provincies. In de praktijk nemen deze echter wel
een aantal taken op zich, ter ondersteuning van de lokale
besturen. Het voordeel van de provincies is dat zij een schakel
vormen tussen het meer abstracte beleid op Vlaams
niveau en het sterk met de praktijk geconfronteerde lokale
woonbeleid.
5 Voor een uitvoerig overzicht zie bijvoorbeeld: WINTERS, S., Op zoek naar
eigendom. Onderzoek naar de overheidssteun voor eigenaars van woningen,
RWO, Brussel, 2001.
6 In de kader van dit overzicht werd beroep gedaan op: DE DECKER, P.,
WINTERS, S., “Wonen in Vlaanderen: over kwaliteit, betaalbaarheid en woonzekerheid”,
in: VANDERLEYDEN, L., CALLENS, M., NOPPE, J. (RED.), De
Sociale Staat van Vlaanderen 2009, p.199-234.
7 Voor een overzicht van de na-oorlogse ontwikkelingen in de woningbouw in
Vlaanderen zie: VAN HERCK, K., AVERMAETE, T. (red.), Wonen in welvaart.
Woningbouw en wooncultuur in Vlaanderen, 1948-1973, 010, Rotterdam, 2006.
8 THEUNIS, K., “De Wet De Taeye. De individuele woning als bouwsteen van
de welvaartstaat”, in: VAN HERCK, K., AVERMAETE, T. (red.), Wonen in welvaart.
Woningbouw en wooncultuur in Vlaanderen, 1948-1973, 010, Rotterdam,
p.67-77.
9 DE DECKER, P., RYCKEWAERT, M., e.a., Ruimte voor wonen. Trends en
uitdagingen, Garant, Antwerpen, 2010, p.42.
10 MOORTGAT, W., VANDEKERCKHOVE, B., “Ruimtelijke analyse van de
migratie in en naar Vlaanderen”, in Ruimte & Planning, nr. 4, 2007, pp.6-17.
Voor een gedetailleerde evaluatie van het RSV kan verwezen worden naar de
studie K.U. LEUVEN – INSTITUUT VOOR DE OVERHEID, SUMRESEARCH,
HOGESCHOOL VOOR WETENSCHAP EN KUNST, RADBOUD
UNIVERSITEIT NIJMEGEN, Evaluerend onderzoek naar de effectiviteit van de
uitvoering van het ruimtelijk beleid in Vlaanderen. Voorbereidend onderzoek
voor het Beleidsplan Ruimte, Vlaamse Overheid – Departement Ruimtelijke
Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed – Afdeling Ruimtelijke Planning,
2010.
11 Voor een uitgebreid overzicht van de bevoegdheidsverdeling van het
wonen zie: WINTERS, S., De actoren van het Vlaamse woonbeleid, Koning
Boudewijnstichting, 2004. Of ook WINTERS, S., Op zoek naar eigendom.
Onderzoek naar de overheidssteun voor eigenaars van woningen, RWO,
Brussel, 2001.