Kazimierz M. - Politechnika Radomska

arteria – Rocznik Katedry Sztuki
a związanych (ze sobą) etymologicznie. Oto przykłady figur etymologicznych wydobytych ze zbiorów
poezji autorki Ikarowych lotów i Szeptem: …kołyska się kołysze // […] (Ś F, Zawrót głowy)
P Z 1 / 352; Kołysze się kołyska (…) (Ś F, Zawrót głowy) P Z 1 / 352; Łódeczka… // chwieje się
chwianiem słodkim (…) (P P, Kołysanka lipowa) P Z 1 / 593; I pieje jej [= łódeczce] cienkim
pieniem pijany miodem świerszcz lepki // pieśń (…) (P P, Kołysanka lipowa) P Z 1 / 593; „O
najcichsza ze wszystkich Cisz… // […]” (S L, Zwycięstwo) P Z 2 / 471; [Człowiek]… // odczulił
się od czułości (…) (W B, I znowu, znowu…) P Z 2 / 779; Najcichsza z cisz… (P. 1940 – 1954,
Grób polskiego żołnierza) P Z 3 / 30; […] // jarzębina się rumieńcem rumieni… (L S, Jesień
w Poznaniu) P Z 3 / 384; […] // i piołun tak się gorzko piołuni. (Sz, Krzysi z „Rymów dziecięcych”)
P Z 3 / 445. Figurą etymologiczną jest również wyrażenie: Z bezkształu we kształt (…). (W B,
Romans) P Z 2 / 660 oraz fraza: Sławo! O jakżeś ty podobna niesławie! (W W. 1912 – 1947,
Daleki grób) P Z 2 / 780.
»Magia słowa« pozwala tworzyć figury etymologiczne. Są one przede wszystkim (jak w powyższych
przykładach) kombinacjami rzeczowników z czasownikami, a ponadto także i kombinacjami
rzeczowników z przymiotnikami lub rzeczownikami.
Inną figurą retoryczną, która służy »ozdobieniu« stylu jest chiazm. Jest to konstrukcja powtórzenia,
którego istota to odwrotność słów w aspekcie syntaktycznym. Chiazm dotyczy głównie
rzeczowników, z których jeden pełni w zdaniu funkcję – przydawki dopełniaczowej lub dopełnienia
bliższego. Oto wybrane przykłady tej figury ze zbiorów poetki:
… A miłość pamięci, a pamięć miłości nas nuży
[…] 9
(O o M M – Z W, Modlitwa do świętego Odylona) P Z 1 / 529
(…) i płacz zgłuszony tętentem, i tętent przerwany płaczem…
(P P, Rozstanie) P Z 1 / 582
A kalina szumi sitowiu…
[…]
A sitowie szumi kalinie…
[…]
(P, Sitowie śpiewa. Kalina) P Z 1 / 445
[…]
przeglądam życie jak książkę [= księgę]
i księgę [= książkę] wertuję jak życie…
(P. 1940 – 1954, Spiritus flat ubi vult) P Z 3 / 148
Wydaje się, że zarówno wiersz Zalana łąka, jak i wybrane przykłady kilku ulubionych figur retorycznych
Poetki z Witebszczyzny ukazały ornament słowny w jej poezji, który (moim zdaniem)
wywodzi się z zauroczenia Kazimiery Iłłakowiczówny poezją młodopolską, o czym częstokroć
pisywali badacze i krytycy jej poezji 10 .
Skróty tytułów tomów poezji:
I L = I. K. Iłłakowicz[ówna], Ikarowe loty, „Książka”, Kraków [1911 / 1912].
T S = I. K. Iłłakowicz[ówna], Trzy struny, Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie, Warszawa
– Kraków 1919.
R D = I. K. Iłłakowicz[ówna], Rymy dziecięce, Karol Stryjeński – „Fala”, Kraków [1922 / 1923].
9 Ten przykład może być uznany za chiazm lub także za chiazmatyczną antymetabolę.
10 Piotr Kuncewicz, pisząc o poezji Iłłakowiczówny, stwierdził: (…) fascynacje modernistyczne nie opuszczały jej długo
– w jakimś sensie przebłyskiwały do końca. [Zob.: P. Kuncewicz, Agonia i nadzieja. T. I: Literatura polska: Od 1918 [1918
– 1939], Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, s. 114, 115]. Por. także: A. Bilska, Jeszcze raz o Iłłakowiczównie,
dział: »Poezja«, „Nowe Książki” 1982, nr 3 [listopad], s. 68 oraz: http://www.pkfem.pl.
1
SYMPOZJUM