Kazimierz M. - Politechnika Radomska

arteria – Rocznik Katedry Sztuki
również dokumentem poświadczającym dorobek dydaktyczny. W tym charakterze prace dyplomowe
są własnością szkoły i podlegają reżimowi prawnemu wynikającemu z przepisów ustawy
o szkolnictwie wyższym. Pracami tymi szkoła może dysponować w ramach czynności zwykłego
zarządu. Najczęściej pojęcie „zarząd” pojmowane jest jako ogół działań podejmowanych przez
podmiot w określonym celu. Na zarząd składają się więc poszczególne zachowania, czynności
podejmowane przez upoważnione do tego podmioty. Zarząd obejmuje podejmowanie decyzji
i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących przedmiotu wspólnego prawa, koniecznych
zarówno w toku normalnej eksploatacji tego przedmiotu, jak i w sytuacjach nietypowych 6 .
W doktrynie podkreśla się, że nie jest możliwe sformułowanie ścisłych kryteriów pozwalających
na ustalenie czy dana czynność przekracza zakres zwykłego zarządu. Ocena powinna być bowiem
dokonywana ad casum, przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy, a zwłaszcza
– rodzaju rzeczy 7 . Wskazane wyżej prace są jednocześnie własnością twórców, czyli studentów
i w tym charakterze podlegają reżimowi prawa autorskiego. Zarówno prawa majątkowe jak i osobiste
przysługują studentom. Dotyczy to zarówno sytuacji kiedy szkoła zapewniła studentowi materiały
do wytwarzania utworu jak i wtedy gdy student w całości wykonał prace z własnych materiałów.
Wyjątkiem jest sytuacja, w której wartość materiałów dostarczonych przez szkołę jest większa od
wartości utworu i nakładu pracy studenta. Wtedy prawa do utworu pozostają przy szkole (art. 192,
193 i 47 k.c.). Zazwyczaj dąży się do sytuacji, w której szkoła nie jest współautorem dzieł, a promotor
danej pracy służy swoją wiedzą i pomocą w ramach wykonywanych przez niego obowiązków
wynikających z ustawy o szkolnictwie wyższym. Może oczywiście mieć miejsce zdarzenie kiedy
student wraz ze swoim promotorem będzie dążył do stworzenia wspólnego dzieła, które będzie ich
utworem współautorskim, a prawa autorskie do utworu będą przysługiwały obu twórcom na zasadzie
współtwórczości. Oczywiście na tyle, na ile stan faktyczny pozwoli ustalić wkłady autorskie,
należy bowiem pamiętać, że o tym jaką rolę i jaki wkład w utwór miały współpracujące przy nim
osoby ma wynikać ze stanu istniejącego, a nie z porozumienia między nimi 8 . W momencie kiedy
szkoła chce utwór rozpowszechniać, darować, zniszczyć czy korzystać na innych polach eksploatacji
(przekraczać zakres zwykłego zarządu), a zatem wkroczyć w monopol autorski, pojawia się problem
jaki wyznaczają normy prawa autorskiego. Kolejny problem dotyczący prac studenckich wynika
z okoliczności, że w momencie zbycia utworu, utrwalonego na corpus mechanicum przestanie
on istnieć w dokumentacji uczelni. W związku z tym słusznym jest wykonanie dokumentacji jego
dotyczącej. W tych wypadkach (przekraczających zakres zwykłego zarządu) – zgodnie z prawem
autorskim i prawem cywilnym – należałoby przyjąć następujące zasady postępowania:
1) jeżeli utwór jest własnością szkoły:
a) w razie zamiaru sprzedaży szkoła powinna umożliwić studentowi (absolwentowi) prawo pierwokupu,
b) szkoła powinna wzywać studenta (absolwenta) do odbioru utworu w wypadku braku potrzeby
lub możliwości dalszego przechowywania dzieła przez szkołę (odbiór za zwrotem wartości
materiału dostarczonego przez szkołę),
c) w razie podjęcia decyzji o zniszczeniu oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego studenta
lub absolwenta należałoby przyjąć zasady analogiczne jak w art. 32 ust. 2 ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych 9 ,
d) w razie sprzedaży oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego, dokonanej za pośrednictwem
galerii lub innej instytucji zajmującej się zawodowo odsprzedażą oryginalnych egzemplarzy dzieł
plastycznych – należy respektować art. 19 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(wynagrodzenie – w wysokości 5% ceny – dla autora z tytułu droit de suite),
e) szkoła powinna zawsze respektować autorskie prawa osobiste studenta lub absolwenta,
f) w wypadku podejmowania decyzji przekraczających zakres zwykłego zarządu szkoła powinna
decydować, czy utwór ma być udokumentowany i w jakim stopniu. Koszty dokumentowania
powinny obciążać szkołę względnie nabywcę, a nie studenta lub absolwenta;
6 J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 2000, s. 134-135.
7 S. Breyer, Wykład prawa rzeczowego, 1952, s. 82.
8 A. Karpowicz, Podręcznik prawa autorskiego dla studentów uczelni artystycznych, 2001, s. 14, por: Wyrok z dnia
13 października 2005 r., Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie, FSK 2253/04.
9 W razie podjęcia decyzji o zniszczeniu oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego znajdującego się w miejscu
publicznie dostępnym, właściciel jest obowiązany złożyć twórcy utworu lub jego bliskim ofertę sprzedaży, jeżeli porozumienie
się z nim, celem złożenia oferty, jest możliwe. Górną granicę ceny określa wartość materiałów. Jeżeli sprzedaż
nie jest możliwa, właściciel jest obowiązany umożliwić twórcy sporządzenie kopii bądź – zależnie od rodzaju utworu
– stosownej dokumentacji.
PRAWO
I SZTUKA