Kazimierz M. - Politechnika Radomska

arteria – Rocznik Katedry Sztuki
Ukryty wymiar / nowa grafika
Janusz
Jerzy
CYWICKI
Komentarz – 1
Wciągu ostatnich lat w Muzeum K-21 w Düsseldorfie nie zauważyłem ani malarstwa, ani grafiki.
Była rzeźba, obiekty, instalacje, projekcje video, fotografia, a także wiele form pośrednich.
Wprawdzie natrafiłem na kilka obiektów, które w jakiejś mierze przypominały malarstwo,
ale to podobieństwo było jednak tak bardzo odległe, że analizując je powinniśmy raczej mówić
o czymś, co u podstawy ma wprawdzie myślenie malarskie, lub posługuje się po części warsztatem
malarskim, ale na pewno nie jest obrazem, a tym samym nie jest malarstwem.
Na ostatnich Documenta w Kassel, pośród wielu obiektów, dostrzegłem zaledwie kilka obrazów,
które poupychane w ciemnych i ciasnych kątach nie wzbudzały większego zainteresowania. Kiedy
w końcu lat 70-tych po raz pierwszy odwiedziłem znane Centrum Graficzne im. Fransa Masereela
w Belgii, prawdziwą chlubą była tam doskonale urządzona, przestronna pracownia litografii. Zawsze
krzątało się tam wielu znakomitych artystów i wytrawnych drukarzy, panowała prawdziwie artystyczna
atmosfera. Aby można było tam coś zrobić, trzeba było nie tylko dużo wcześniej otrzymać
specjalne zaproszenie, ale także cierpliwie odczekać na swoją kolej, zapoznać się z drukarzem,
a najlepiej zyskać sobie dodatkowo jego przychylność – słowem była to prawdziwa „świątynia
sztuki graficznej”.
W tym roku, w tej samej pracowni nie spotkałem nikogo! Nieliczni artyści zajęci byli innymi
mediami, a po słynnych drukarzach zostało tylko wspomnienie... Podobnie było rok czy dwa lata
temu, kiedy byłem tam dwukrotnie. Wyczyszczone maszyny, setki starannie ustawionych kamieni,
stoły, wózki, wałki, farby i co tam jeszcze – w ciszy cierpliwie czekały... Odniosłem nieprzyjemne
wrażenie, że właściwie jestem w jakimś dziwnym muzeum czy sali pamięci...
Co się stało przez te ostatnie kilkanaście lat? Co takiego się wydarzyło? Co zadecydowało,
że malarstwo i grafika – tak ważne, fundamentalne kategorie sztuki – tak po prostu zniknęły
z wiodących w świecie galerii i muzeów sztuki współczesnej? Czy rzeczywiście jest tak jak mówią,
że zwyczajnie przestały nas interesować, a świat zajmuje się już zupełnie czym innym?
Niektórzy twierdzą, że te niewzruszone dotąd filary sztuki czystej, zmierzają nieuchronnie
i bezpowrotnie właśnie w kierunku „Muzeów Sztuki Minionego Wieku”, że to nie przypadek,
iż coraz częściej traktuje się je jako sferę już zamkniętą, wyeksploatowaną i nie pomogą tu żadne
zaklęcia czy próby reperowania dawno zetlałej materii. Co gorsza, powołują się przy tym na historię
sztuki i wynikające z niej fakty, które zdają się świadczyć, że tak naprawdę – żadne medium nie
można zakwalifikować do sfery danej niejako „na zawsze”. Dlaczego mielibyśmy zatem traktować
malarstwo jako coś wyjątkowego? – pytają. Nie tak dawno przecież, obraz stanął na sztaludze zastępując
fresk, podobnie było z witrażem. Obie te dziedziny sztuki miały w historii kultury europejskiej
okres swojego wielkiego rozwoju, świetności, a następnie upadku, dlaczego zatem miałoby stać się
inaczej z malarstwem czy grafiką?
Nawet, jeśli uznamy te prognozy za zbyt radykalne, trudno nie zgodzić się z tak znaczącym
faktem, jakim była transformacja malarstwa od połowy XIX wieku. Jakie cele przyświecały artyście
czasu impresjonizmu, z jego zainteresowaniem chwilowym, przelotnym wrażeniem, a więc odtwarzaniem
tego, co doświadczał patrząc np. przez okno na ogród, czy siedząc o zachodzie słońca na
brzegu morza?. Zupełnie czym innym zajmował się kubizm, odchodząc od dwu-wymiaru przestrzeni
malarskiej i kierując zainteresowanie artysty na wartość gestu, czy nowe materiały tak obce dotychczasowej
praktyce malarskiej. Z kolei dla pop-artu i nowego realizmu ważny był „gotowy przedmiot”
związany z ikonografią kultury masowej i zacieraniem granic pomiędzy dziełem a przedmiotem.
Zwróćmy uwagę, jak mało jest w tym działaniu tak charakterystycznego dotąd odtwarzania, a jak
wiele ważnego dla artysty – wyboru. No a zupełne odrzucenie malarstwa przez konceptualistów?
Już tak bardzo pobieżna analiza, świadczy o oczywistej i zasadniczej zmianie, polegającej na
stałej tendencji prowadzącej do powolnego, ale permanentnego odrzucania całego szeregu pod-
GRAFIKA