Kazimierz M. - Politechnika Radomska

Kamienie runiczne w stylu Urnes, Szwecja.
arteria – Rocznik Katedry Sztuki
wszystkim w dwóch stylach wikińskich:
Jelling i Mammen. Styl Jelling nazwę
wziął od królewskiego cmentarza
w Jelling, w Jutlandii, gdzie pochowany
został pierwszy chrześcijański król
Danii – Harald Sinozębny. Styl Jelling
popularny był w IX i X wieku, a charakteryzują
go przedstawienia splecionych
zwierząt.
W późniejszym stylu Mammen,
z którego wywodzi się styl Ringerike,
nadal popularne są motywy zwierzęce, są one jednak ukazane bardziej realistycznie. Równolegle
ze zwierzęcymi, występują ornamenty roślinne, przypominające motywy celtyckie. Styl Ringerike,
bazujący na ukazywaniu długich, splecionych pnączy, pojawił się na początku XI wieku, a jego nazwa
pochodzi od norweskiego cmentarzyska. O jego związku z kulturą celtycką świadczą niektóre
zabytki, pochodzące z tego okresu. Należy do nich np.:
rzeźbiona płyta z cmentarza kościelnego przy katedrze
Św. Pawła w Londynie.
Najpopularniejszym ze stylów sztuki wikińskiej był
styl Urnes. Pojawiają się w nim ornamenty zbudowane
z subtelnie splecionych linii, bazujące bardziej na geometrii,
niż na realizmie. Nazwa stylu pochodzi od drewnianego
kościoła w Urnes (Norwegia), którego portal
i ściany pokrywają płaskorzeźby 4 . Do częstych motywów
Urnes należą abstrakcyjne przedstawienia zwierząt: duże,
gładko wymodelowane sylwetki, przypominające węże
lub harty. Ukazane są z reguły z profilu, z wyraźnie za-
rysowanym okiem i pojedynczą przednią kończyną, lub pozbawione kończyn,
niczym węże lub pędy roślin. Kontur prowadzony jest jedną, wyraźną linią.
Najważniejsze style wikińskie to Borre, Jelling, Mammen, Ringerike i Urnes,
nie występują one jednak jeden po drugim, lecz przenikają w siebie wzajemnie,
i ciężko jest dokładnie określić ich granice czasowe.
Motywy zwierzęce, w sztuce wikińskiej występujące przede wszystkim
w ornamentach, u Celtów pojawiają się także jako drobne formy rzeźbiarskie,
wykonane najczęściej z drewna, czasem z kamienia. Specyficzne przedstawienia
ludzkie mogą być powiązane z wierzeniami Celtów. Postacie ludzkie
przypominają bowiem pnie drzew, w których wyraźnie zarysowana jest jedynie
głowa. Nasuwa to skojarzenia z obrzędami odprawianymi przez druidów w ich
świętych gajach.
Swoistym przetworzeniem motywu wiecznego węzła są spiralne wzory, występujące min. na
Głowa smoka zdobiąca
Drakar, V w.
kamieniu przy wejściu do Newgrange w Irlandii. Spiralne wzory symbolizowały słońce i jego ruch
po niebie. Podobną symbolikę ma swastyka. Motyw ten, zapożyczony przez nazistów, występował
w kilku kulturach jako symbol pomyślności bądź opieki. Tak było u Celtów, ale też w Indiach.
Większość ornamentów celtyckich zbudowana była na bazie okręgu, w centrum którego narysowana
była spirala lub swastyka. Czasem ornamenty zyskiwały formę trójkąta lub triskele (motyw
o trzech odnóżach). Celtyckie motywy zdobnicze płynnie przeniknęły do chrześcijańskiego średniowiecza,
odradzając się w linearnych motywach
iluminowanych rękopisów 5 , powstających
w irlandzkich klasztorach 6 . Motywy plecionek roślinnych
występują zarówno w sztuce wikińskiej,
jak i wczesnochrześcijańskiej. Sztuka wczesnochrześcijańska
przyjęła niektóre ornamenty także
z antyku, na przykład motyw ornamentu z postaciami
ludzkimi i zwierzęcymi, przedstawionymi
płasko, w sposób zgeometryzowany.
4 P. G. Foote, D. M. Wilson, Wikingowie…, s. 298.
5 Dawne określenie ilustracji to iluminacja. Za: J. Wiercińska, Sztuka..., s. 34.
6 Sztuka Świata, t. 3, praca zbiorowa, Warszawa 1999.
Głowy smoka zdobiące drakary, V w., Norwegia.
Haft wzorowany na znalezionym podczas wykopalisk w Gdańsku.
1
SYMPOZJUM