Kazimierz M. - Politechnika Radomska

arteria – Rocznik Katedry Sztuki
Druk płaski ma w Warszawie najszacowniejszą historię, bowiem już dziesięć lat po wynalezieniu
w końcu XVIII w. przez Alojsa Senefeldera techniki litograficznej, przy ulicy Miodowej powstała
pierwsza drukarnia korzystająca z wapiennych kamieni, bez wyjątku pochodzących z okolic Monachium.
W Akademii używane są po dziś dzień!
Mój ulubiony druk wklęsły jest techniką trudną, kapryśną i niezdrową. Daje jednak efekty trzeciego
wymiaru, bo każda odbita kreska jest wypukła. Jeśli się o to zadba, może być bardzo wypukła,
tworząc relief. Kiedyś w Auli Akademii miałem wystawę, na której postanowiłem pokazać głównie
wytrawione płyty cynkowe (uznałem, że odbitki wśród fachowców będą wręcz trywialne). Wśród
tych matryc na ścianach miała miejsce rada Wydziału Rzeźby, i potem jeden z kolegów rzekł,
że nie przypuszczał, iż robię tak ładne reliefy! Bo w tej technice wszystko narysowane z prawej
strony na odbitce pojawia się odwrócone z lewej, a wszystko co wklęsłe, będzie wypukłe.
Wypukłodruk jest najstarszą techniką graficzną. Odkryto ją niezależnie we wszystkich kulturach,
od Chin, Oceanii, Afganistanu, po Europę, Afrykę i obydwie Ameryki – służyła do druku tkanin, do
celów rytualnych, do propagandy treści religijnych i artystycznych. Do ozdoby wreszcie, bo technika
stempla pozwala na multiplikacje motywów i tworzenie rytmów powodowanych wyłącznie artystyczną
fanaberią, czyli zaspokajaniem abstrakcyjnych, matematycznych ciągot, których jest wśród
twórców sporo... Mówi się, że Gutenberga poprzedzał w Chinach kowal Pi Sheng, który gdzieś ok.
roku 60 p.n.e. wykuwał w kamieniu napisy potrzebne do druku wypukłego. I tak dochodzimy do
wątłej tradycji, której mamy ledwie sto lat z hakiem. Wyznaczają ją Władysław Skoczylas, Tadeusz
Kulisiewicz i Halina Chrostowska. Moja skromna osoba niech będzie raczej kontynuatorem idei,
artystycznych i dydaktycznych, niż specjalistą od technik wypukłych. Nie polubiłem ich bowiem
od początku, choć u Chrostowskiej jako student robiłem w linorycie wylosowaną kopię ludowej
ryciny. O ile w akwaforcie i w litografii jakaś korekta pomysłów i błędów jest możliwa, to w linorycie
i w drzeworycie źle wycięty materiał raz na zawsze upośledza matrycę, i czasem lepiej ją powtórzyć
niż próbować naprawiać. Jednak jako student Wydziału Malarstwa wybrałem grafikę u Chrostowskiej
jako dodatkową specjalizację. Szczerze: wybrałem Chrostowską, a nie linoryt. I potem, aby
sprostać technicznym rygorom, robiłem kolejne akwaforty, do których dodrukowywałem ten sam
linoryt. Inspiracją była pierwsza wydana w Polsce książka Bohumila Hrabala zatytułowana Bar Świat
(oryg. Automat Svet). Powstawał w ten sposób cykl dedykowany pisarzowi, z którym byłem kiedyś
potem na piwie, gdy był „autorem antysocjalistycznym“. Jedna z moich ciotek na Wołyniu wyszła
za mąż za Czecha, mam więc czeską cząstkę familii, znajomość języka i jeszcze czechofilię, co
tutaj bywa naganne.
Władysław Skoczylas urodził się pięć lat przed moją babcią Katarzyną. Ona dożyła wieku 95
lat, godząc pogodę ducha i tolerancję z głęboką wiarą. Miejsce społeczne Skoczylasa jest bardziej
znaczące, choć krócej żył. Drzeworytu uczył się w Lipsku, gdzie do naszych czasów funkcjonuje
sławna Akademia Sztuk Graficznych i Projektowania Książki. Warto jednak pamiętać, że z wykształcenia
i temperamentu był przede wszystkim malarzem. W krakowskiej ASP studiował tę dyscyplinę
u Teodora Axentowicza i Leona Wyczółkowskiego, a w pracowni Konstantego Laszczki zajmował
się nawet rzeźbą.
Będąc wybitnym artystą i zarazem człowiekiem sukcesu mógł sobie pozwolić na znaczną swobodę
twórczą. Uprawiał także litografię i trawione techniki metalowe. Kilka lat temu przyniesiono
mi odnalezione matryce jego akwafort. Niestety, nie były zabezpieczone asfaltem po wykonaniu
odbitek, a cynk jest materiałem delikatnym. Korozja w dużym stopniu zniszczyła te płyty i nawet
współczesne metody i narzędzia, którymi dysponuje Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki,
nie mogły im przynieść ratunku.
Dorobek Skoczylasa jest tak znany i ceniony, że nie ma powodu, by cytować fakty. Spróbuję
jednak odnaleźć wspólne cechy i rodzaj ciągłości linii programowej aż do dnia dzisiejszego. Przede
wszystkim należy więc podkreślić jego mistrzostwo w operowaniu niezadrukowaną częścią
odbitki jako integralnym składnikiem kompozycji. Ten wywodzący się z Japonii zabieg jest dziś
w powszechnym użyciu, ale przed stu laty był wręcz objawieniem. Podobną maestrię podziwiałem
w rysunkach i grafikach Haliny Chrostowskiej. Robiąc korekty często uświadamiam studentom,
że to białe jest także ważną częścią pracy – skąd mi się to bierze?
Tadeuszowi Kulisiewiczowi byłem przedstawiony, ale nie sądzę, bym miał prawo mówić, że znaliśmy
się. Obywatel świata, uznana gwiazda i niesłychany majster, któremu talent zaprzątał głowę do
tego stopnia, że często zapominał o innych obowiązkach. Artysta z najwyższej półki, będący ozdobą
salonów i galerii na całym globie, wyróżniał się niezwykłą pracowitością. Z licznych i egzotycznych
podróży przywoził mnóstwo pobieżnych szkiców, które robił bez szczególnej dbałości. Potem
w pracowni powtarzał wybrane motywy tak długo, aż nabierały plastycznego sensu i elegancji.
GRAFIKA