Kazimierz M. - Politechnika Radomska

Inspiracje motywami średniowiecznymi
w prerafaelickiej grafice książkowej
arteria – Rocznik Katedry Sztuki
Malwina
MAŃCZYŃSKA
Współczesny świat dąży do uproszczenia. Patrząc na zarówno na nasze ubiory, jak i na
sztukę, widać to wyraźnie. Obrazy coraz częściej malowane są w stylu wywodzącym się
od abstrakcji geometrycznej. Liternictwo – zarówno książkowe, jak i plakatowe, także jest
uproszczone, pozbawione ozdobników, a sztuka ilustratorska wręcz zanika. Nawet komiksy rysowane
są zwykle bez zbędnych szczegółów, jedną linią, bez cieniowania.
Nie mnie decydować, czy jest to dobre, czy złe. Zastanawiam się tylko, czy owo uproszczenie
wynika z naszych upodobań estetycznych, czy z pośpiechu, w jakim żyjemy i tworzymy. Nie można
jednak mówić o zaniku wartości estetycznych, lecz raczej o ich przemianach: wartości estetyczne
towarzyszą bowiem człowiekowi od zarania dziejów, zmieniając swe kanony wraz z przemianami
zachodzącymi w gustach ludzkich.
Pragnienie „ozdabiania” świata towarzyszy człowiekowi od zawsze. A nasz świat – to przecież
to, co mamy najbliżej. Składa się z przedmiotów codziennego użytku – naczyń, z których jemy,
mebli, biżuterii… Wszystko to jest wytworem sztuki użytkowej, z którą – świadomie lub nie, mamy
nieustanny kontakt; znacznie częstszy, niż z tzw. sztuką „wysoką”; Na ogół jednak przedmiotom
codziennego użytku nie poświęcamy należytej uwagi, dlatego też ich motywy zdobnicze często
pozostają niezauważone. Wartości estetyczne są dla nas równie istotne, jak były 100 czy 500 lat
temu, co chciałabym udowodnić w mojej pracy, powołując się między innymi na twórczość grupy
XIX wiecznych angielskich artystów, nazywanych Prerafaelitami.
Bractwo Prerafaelitów założyli w roku 1848 adepci Akademii Królewskiej w Londynie: John
Everest Millais, William Holman Hunt, Thomas Woolner, Frederic George Stephens, James Collinson,
Dante Gabriel Rossetti i jego brat, William Michael Rossetti. Wiązały ich śluby i rytuały, nie
podpisywali obrazów nazwiskami, lecz inicjałem PRB (Pre-Raphaelites Brotherhood). Postulowali
powrót do sztuki przedrenesansowej włoskiej i niderlandzkiej, odrodzenie sztuki religijnej, powrót
do motywów średniowiecznych, wrażliwość na problemy społeczne. Zdecydowanie odcinali się
od akademizmu i sztucznych artystycznych konwencji. W połowie XIX wieku, kiedy Rossetti wraz
z przyjaciółmi zakładali swe Bractwo, w sztuce europejskiej nadal rządził akademizm. Większość
artystów tworzyło według stałych reguł, wywodzących się pośrednio z antyku, lecz wypaczonych
przez lata powielania. Sztuka akademicka obciążona była konwencjonalnymi zasadami, brak było
jej świeżego spojrzenia, nowych tematów. Akademizm popierał klasyczną definicję piękna, czyli:
zgodność poszczególnych części, proporcji i symetrii. Odwrotnością sztywnego, konwencjonalnego
akademizmu był romantyzm, ceniący indywidualizm i artystyczną niezależność, przede wszystkim
zaś przywracający rangę koloru. Kierunek ten był ostatnim tak wielkim wspólnym „frontem”
artystycznym. Romantyzm przeciwstawiał antycznemu kanonowi piękna ideał gotyckiego Średniowiecza.
Z przeciwstawienia tego powstały ruchy Nazareńczyków i Prerafaelitów, które odrzucały
klasycystyczne ujęcie natury.
Początkowo Prerafaelici zamierzali przyjąć nazwę Pierwsi Chrześcijanie, w końcu jednak artyści
– ze względu na odwołania do sztuki przedrenesansowej, nazywali się Prerafaelitami, czyli tymi,
którzy pojawili się przed Rafaelem.
Artyści zrzeszeni w Bractwie, a przede wszystkim jego inicjator – Rossetti, zafascynowani byli
okultyzmem. Wyrazem tego była nawet ich liczba: magiczna siódemka. Według numerologii siódemka
to najbardziej tajemnicza z liczb, oznacza wycofanie się, tajemnicę, związana jest z ludźmi
parającymi się magią. Liczba siedem występuje często w Biblii, jako liczba całkowitości. W ciągu
siedmiu dni stworzono świat, siedem jest sakramentów chrześcijańskich i grzechów śmiertelnych.
Siódmy syn, a w szczególności siódmy syn siódmego syna posiada zdolność jasnowidzenia.
Liczba ta powiązana jest z Księżycem, jako że jego cykl składa się w przybliżeniu z siedmiu dni.
Istniało przekonanie, że cyklami życia i śmierci, wzrostu i niszczenia rządzi przybieranie i zmniej-
1
SYMPOZJUM